Tagarchief: bert hornikx

De Kiezer Beslist

6 mei 2019 adriaan Een reactie plaatsen

voorgeschiedenis

Ergens aan het begin van deze eeuw was de toestand in Israël / Palestina dermate uit de hand gelopen dat Israëlische tanks de Gazastrook waren binnengereden tot vlak voor het hoofdkwartier van PLO-leider Arafat. Deze provocatieve actie veroorzaakte deining over de hele wereld. Ook in mijn stad was er protest en braken er relletjes uit, namens voornamelijk jongeren met Marokkaanse roots, die zich blijkbaar dusdanig identificeerden met de Palestijnen dat ze er een confrontatie met de Antwerpse politie voor over hadden.

Een probleem dat ik altijd als ‘ver van mijn bed’ had ervaren, werd plots onder mijn eigen ogen uitgevochten. Compleet met een molotov door een ruit van een synagoge in een poging de joodse gemeenschap in Antwerpen te raken. Het bleef bij een gebroken ruit en andere stoffelijke schade. Maar ongezien was het wel. En ik moet er niet aan denken wat er gebeurd zou zijn als er slachtoffers waren gevallen.

Ik herinner mij een Nederlandse journalist van het nieuws-programma Nova die een stand-up deed aan de spoorwegbrug ter hoogte van de Plantin-Moretuslei. Hij vertelde twee dingen die eveneens volstrekt nieuw voor mij waren, hoewel ik mijn stad echt goed meende te kennen. Hij legde uit dat 1) hij zich op de scheidslijn bevond tussen de joodse en de ‘Arabische’ (Noord-Afrikaanse is juister) wijk van de stad. Dat klopt. En het is niet eens een scheids-lijn. Beide wijken (grosso modo de Diamantbuurt en het stuk Borgerhout rondom de Provinciestraat) vloeien er in mekaar over, het is dus eerder een ‘mixed zone’ dan dat het twee gescheiden wijken zijn. En 2) vertelde de journalist dat nergens ter wereld een ‘Arabische’ en een joodse buurt zo dicht bij mekaar in de buurt liggen. Dat was pas echt sterk om horen. Wat voor ons, inwoners, altijd vanzelfsprekend was en nooit eerder problemen had veroorzaakt, bleek vanuit buitenlands oogpunt op zijn minst opmerkelijk te zijn.

politiek, een hobby

Eveneens aan het begin van deze eeuw, hield ik mij als werkzoekend theatermaker, ledig met het verzorgen van de theaterworkshop in het STUK in Leuven. Ik maakte daar veel werk van en probeerde aan het einde een voorstelling af te leveren met alles erop en eraan. Omdat ik het belangrijk vond dat mijn cursisten met eigen tekstmateriaal op scène konden staan, interviewde ik hen op basis van een stapel vragen die ik verzonnen en verzameld had (en die ik tot op heden blijf aanvullen, zie ondermeer mijn post over De Jaren).

Het was daarbij opvallend met welk een gemak mijn workshoppers, KULeuven-studenten tussen de 18 en de 25 jaar, de meest persoonlijke vragen beantwoordden alsof het de normaalste zaak van de wereld was, maar hoe ze vragen naar het politieke of maatschappelijke gebeuren (en hun positie daartegenover) vaak pasten of ontwijkend beantwoordden. Meestal met als reden: ‘Ik ben niet geïnteresseerd in politiek’. Alsof politieke een hobby is die je wel of niet kan uitoefenen…

Die desinteresse ben ik gaan thematiseren in de tekst van de voorstelling, wat ondermeer volgend fragment opleverde, een antwoord van een van de studenten op de vraag ‘Stel dat extreemrechts aan de macht zou komen in Vlaanderen, wat zou er dan veranderen, denk je?

kuisvrouw

Ik weet niet. Of er iets zou veranderen.
Als ze aan de macht zouden komen.
Ik ben daar niet zo mee bezig eigenlijk.

Er zou wel veel veranderen, denk ik.
Ze zullen zich moeten aanpassen dan.
Waarschijnlijk.
Aan onze normen en waarden.
Onze gedragingen.
De wet van de sterkste zou meer gelden.
Ik weet niet goed waarom.

Maar waar ik woon. En ook hier in Leuven.
Ondervind ik niet echt veel problemen met.
Ik denk dus dat ik er niet zoveel invloed.
Van zou ondervinden. Als ze.

Ik heb wel soms zo het gevoel.
Dat als ze aan de macht zouden komen.
Dat dan ook de bejaarden en de gehandicapten.
Aan de kant zullen worden geschoven.
Maar dat zal wel niet zo zijn.

En ja. Ik heb ook wel vrienden met.
Ja. Met een andere.
Maar ja. Die zijn eigenlijk redelijk goed geïntegreerd.
Dus ik denk niet dat die daar zoveel last van zouden hebben.

Ik denk dus eigenlijk niet.
Dat dat zoveel verandering zou brengen voor mij.
Of het moest zijn. Ja.
Onze kuisvrouw. Die zou waarschijnlijk.
Niet meer komen dan.

autobiografie

Ik denk dat daar de kiem ligt van de monoloog die ik toen schreef en die ik in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2018 (en met de nakende verkiezingen van mei 2019 in het achterhoofd) een nieuw leven heb gegeven in De Kiezer Beslist: de combinatie van 1) het aanschouwen hoe een wereldproblematiek, de Palestijnse kwestie, geïmporteerd werd in mijn eigen stad, met 2) de grote desinteresse, het schouderophalen van wie in mijn ogen toch de toekomst van denkend Vlaanderen hoorden te zijn: Leuvense universiteitsstudenten.

Het had een theatertekst kunnen opleveren die de mensheid een spiegel zou voorhouden, maar ‘theater met de spiegel’ heb ik altijd als ietwat arrogant aangevoeld. Tenzij de theatermaker zelf mee in die spiegel kijkt natuurlijk. En dat heb ik volop gedaan, waardoor het een tekst is geworden waarin een late twintiger het woord neemt. Hij is pas afgestudeerd, is gaan samenwonen met zijn liefje in de stad en is, behalve naar werk, op zoek naar zijn plek onder de zon. Autobiografie dus.

Ook waar het zijn interesse in politiek betreft, heeft het personage veel weg van mijn toenmalige ik. Hij ‘zit nieuwsuitzendingen uit’ en noemt zich ‘bereikbaar voor commentaar’, maar echt binnenkomen doet het wereldgebeuren niet. Tenzij taalmatig. Dat er ook echte gebeurtenissen of beleidsdaden mee gemoeid zijn, lijkt aan hem voorbij te gaan.

samplitude

Dat heeft gemaakt dat er in de theatertekst behoorlijk wat standaarduitdrukkingen uit nieuwsuitzendingen kwamen te zitten, genre ‘over naar jou, weer over naar jou’ (zoals de eerste versie van de tekst later kwam te heten) of ‘en na de sport…? en na de reclame…?’, maar leverde in een latere fase ook het idee op om deze tekst vorm te gaan geven in een voorstelling.

De eerste versie van die voorstelling vond plaats tijdens het mini-festival Alles in het Klein, georganiseerd door Braakland/ZheBilding in de Molens van Orshoven. Voor die gelegenheid had ik – gebruikmakend van wat het nog erg jonge internet te bieden had aan nieuwsarchief, maar toch vooral van minder gebruiks-vriendelijke middelen als een VHS-videorecorder en een minidiscspeler – een collectie politieke ‘stoplappen en andere platitudes’ verzameld in vijf categorieën:

de kiezer beslist
het signaal van de kiezer
we moeten dat aanpakken
lijstjes en opsommingen
dat is onaanvaardbaar

Onder ‘stoplappen’ versta ik stukjes politieke taal, geijkte uitspraken die altijd terugkomen, bij eender welke politicus, in eender welk politiek interview of debat. Die ‘politieke samples’ heb ik toen verwerkt met een gekraakt audiomontageprogramma waar ik via mijn oud-collega’s van RITCS Radio was aangeraakt. ‘Samplitude’ heette het, een coole samentrekking van de woorden ‘sampling’ en ‘attitude’.

dans mon lit

In die vroege montage heb ik stoplappen gestapeld en gemonteerd op de tonen van een nummer van Arno: ‘Dans mon lit’, wat het voordeel had dat ik tegelijkertijd een politieke en een persoonlijke / huiselijke omgeving kon oproepen: de slaapkamer van de jongeling die de tekst zou zeggen. De enscenering was simpel: een tafeltje, een kamerplant en een kopje koffie riepen een kamer op. In die kamer zag je een computer staan waar de montages zichtbaar op werden afgespeeld. Tussen het afspelen van twee blokken audiomontage, zei de jongeman zijn tekst (een rol voor mezelf). En dat was dat.

Voor Kulturama 2004 (volgens mij was het de eerste jaargang van dit Leuvens stadsfestival) mocht ik dit mini-toneelstukje verder uitwerken. Dat stelde me in staat om meer en betere stoplappen te verzamelen (ik verzamelde er zo’n 250, wat erg veel leek) en er nieuwe muziek bij te laten maken, wat een opdracht werd voor Ernst Maréchal en Youri Van Uffelen. Ook het spelgedeelte werd verder uitgewerkt. Ik voegde ondermeer een dansje toe op de crescendo van de montages, om ‘het geweld dat uitbreekt in de straten van de stad’ kracht bij te zetten.

Daags nadien stond, verrassend genoeg (wij hadden niemand uitgenodigd), mijn eerste recensie ooit in de krant. De allereerste officiële theaterbespreking van Els Van Steenberghe ook, zo leerde ik later. Een quote dringt zich op.

Zijn ontspanningsdans ontaardt in een aandoenlijke verdedigingsdans (gesloten ogen, achteroverhellend hoofd, gebalde knuisten) tegen, vluchtend voor, de opdringerige actualiteit. Knap gespeeld door Van Aken zelf. Door zijn niet-acteur zijn, straalt hij een onbeholpenheid uit en spreekt soms met een lichte onzekerheid. Dit maakt zijn vertolking van een man die de wereld niet (meer) weet te vatten, overtuigend. Innemend door niet-gespeelde onzekerheid. (De Morgen)

stand-up tragedy

2004 was een verkiezingsjaar (het jaar dat het Vlaams Blok, na de veroordeling voor rascisme omgedoopt tot Vlaams Belang, de verkiezingen verpletterend won) waardoor ik het toneelstukje nog een aantal keren gespeeld kreeg. Ik herinner mij ondermeer een doortocht bij Scheld’apen, daags voor de verkiezingsdag, waar ik het voorprogramma van de jonge stand-up comedian Alex Agnew verzorgde. ‘En? Wat ga jij doen?’ vroeg hij. ‘Stand-up Tragedy’, zei ik, wat al bij al niet ver van de waarheid was.

De carrière van dit toneelstukje, dat beter bekend staat onder de naam ‘Over naar jou’ kwam ten einde in 2006 (ook een verkiezingsjaar), waar het na een tweede bestaan als soortement luisterspel (in opdracht van Textuur, Klara) een derde bestaan kreeg als stripverhaal. Een strip-met-een-soundtrack werd het, een samenwerking met tekenaar Paquet en muzikant Youri Van Uffelen. Maar daarover vertelde ik reeds elders op deze blog (zie Wij zoeken contact).

een paar nieuwe vormen

Vandaag ziet dit oude werkstuk opnieuw het licht onder een nieuwe naam, De Kiezer Beslist, en in weer een nieuwe vorm. Een paar nieuwe vormen zelfs. Dat past in de traditie van het gezelschap waar ik toe behoor, waar we reeds vanaf de beginjaren werk ‘op repertoire’ houden, maar het ligt vooral in mijn eigen aard. Niet alleen om werk te hernemen, maar vooral om er remakes of compleet nieuwe versies van te maken. Dat geldt ook voor De Kiezer Beslist.

Veroorzaker van deze nieuwe versie? Opeenvolgende verkiezingen, waar alweer veel van lijkt af te gaan hangen. Maar de hoofdveroorzaker was toch pure goesting om te maken, om audio te monteren vooral en mijn grote nieuwsgierigheid naar de aantallen en de soorten stoplappen die vandaag te vinden zouden zijn op het inmiddels tot volle wasdom gekomen wereldwijde web.

Zoals gezegd verzamelde ik er destijds 250. En dat was veel en hard werk. Nu heb ik er op een paar weken tijd 1500 verzameld. Dit dankzij nieuwssites met een archief en een zoekfunctie. Vooral vrtnieuws.be was vruchtbare grond, maar ik heb ook veel te danken aan de sites van VTM Nieuws en de verschillende regionale omroepen, TV Limburg en ATV op kop. Deze keer heb ik gezocht én gevonden in tien categorieën:

De kiezer beslist
Een nieuw verhaal
Duidelijk zijn
Het signaal van de kiezer
Dat debat willen wij aangaan
Lijstjes en opsommingen
Ten eerste ten tweede
Dat moet je durven benoemen
We moeten dat aanpakken
Dat is onaanvaardbaar

Zo ontstonden tien mapjes met soundbytes en een tekstdocument waarin ik de administratie van de samples probeerde bij te houden. Niet simpel, want heel vaak bevinden er zich meerdere categorieën stoplappen in één soundbyte. Soms zelfs binnen één en dezelfde zin. Voorbeeldje?

“Laat ons over inhoud spreken, laat ons debatteren, keihard debatteren, en dan kijken wat de kiezer beslist.” (Rudy Coddens, sp.a)

de duur van een popsong

Met mijn eerste naakte proefmontages zocht ik Joris Caluwaerts op en samen zijn we hier korte audiowerkstukken – de duur van een popsong – van gaan maken. Hij de muziek, ik de stemmenmontages. Dat is alvast een groot verschil met de oude versie. Daar zijn twee lange muziekstukken voor gemaakt, eentje voor en eentje na de tekst.

Nu hebben we bewust gekozen voor losse items, die ook op zichzelf kunnen staan zodat het audiowerkstuk ook in losse delen zijn weg naar de luisteraar zou kunnen vinden. Als ‘nummer’ op de radio, als audio-item ter structurering van een politiek debat, maar natuurlijk is deze werkwijze ook de enige juiste als je een ‘podcast’ maakt. Eén van de hoofdeigenschappen van een podcast is namelijk dat die in afleveringen verschijnt, gebruikmakend van het gegeven RSS-feed.

Elk audio-item behandelt één tot drie stoplappen, bijvoorbeeld ‘De Kiezer Beslist / Een Nieuw Verhaal’ of ‘Benoemen en Aanpakken’ en heeft een eigen spanningsboogje of dramaturgische insteek. Los van elkaar bevinden de werkstukken zich in de sfeer van de scherts, de parodie. Allemaal samen vergaat het lachen je een beetje en verworden ze tot een werk dat onontkoombaar aanzet tot reflectie en debat over ‘de staat van de politieke taal’. Een thema dat immer aan de orde is of zou moeten zijn.

verharding van de politieke taal

Wat vaak in de media behandeld werd de afgelopen weken en maanden – toen de verkiezingscampagnes echt onder stoom aan het geraken waren – is de ‘verharding van de politieke taal’, een fenomeen dat ik ook capteerde tijdens het verzamelen, redigeren en monteren van politieke samples.

En al lijkt de rechterzijde er een patent op te hebben, ook de andere politieke families laten zich niet langer onbetuigd. Gezien ik heel erg met de stemmen van de politici ben bezig geweest, viel het mij bijvoorbeeld op hoe het discours van een partij als Groen dan wel aan de zachte kant is, maar hoe hun politici (Calvo, Almaci,…) het op een eerder harde manier aan de man brengen. ‘Hard’ hier letterlijk in de zin van ‘luid’ en uitermate ‘geprononceerd’, waar rechtse politici vaak in staat zijn om veel heftiger inhouden net op kalme toon te brengen, alsof het allemaal ‘best redelijk is’, wat ze zeggen.

Een voor de hand liggende, maar toch erg fijne vondst was om het stereobeeld, dat in audiowerk een belangrijk vertelmiddel is, zo weet ik inmiddels (zie ook: De Sporen van Claus), aan te passen aan het politieke spectrum. Ik ben de politieke stemmen dan ook van links naar rechts gaan plaatsen volgens hun politieke kleur, van PVDA (uiterst links) over Groen, sp.a, CD&V in het centrum, Open VLD en N-VA tot het Vlaams Belang (uiterst rechts).

het spel van links en rechts

Technisch gezien is dat erg vruchtbaar gebleken omdat ik veel stemmen kwijt wilde op relatief korte muziekstukken (de lengte van een popsong). Door te spelen met links en rechts ontstaat er extra ruimte doordat je stemmen deels of zelfs in hun geheel over mekaar kan gaan leggen. Het is één van de dingen die audiomontage voor heeft op schrijven. Tekst is volstrekt linear, audio biedt de kans om, net als muziek, in lagen te werken, zelfs met tekst.

Dat de N-VA de grootste partij is en over redelijk wat mediagenieke kopstukken beschikt, werd duidelijk bij het verzamelen van de politieke samples. N-VA-samples zijn er met hopen. Daardoor ben ik de N-VA-stemmen na verloop van tijd over twee sporen gaan verspreiden, daarbij gebruik makend van het feit dat N-VA over een redelijk duidelijke linker- en rechtervleugel beschikt. Kopstukken als De Wever, Jambon, De Ridder en Francken tappen uit andere vaatjes en spreken dus ook andere taal dan pakweg Bourgeois, Peumans, Weyts en Van Peel.

Nog opvallend? Hoe de verschillende categorieën stoplappen telkens door andere partijen of individuen worden gedomineerd. Zo willen de linkse partijen, die duidelijk niet aan de macht zijn, door de band meer ‘over de inhoud spreken’ of ‘het debat aangaan’, waar de machtspartijen de ongekroonde koningen zijn van staande uitdrukkingen als ‘we gaan dat aanpakken’.

het signaal van de kiezer

“Wat hadden we meer kunnen doen? Welke signalen hadden we kunnen oppikken?” (Jo De Ro, Open VLD)

Mijn ‘favoriete’ politieke stoplap is en blijft ‘het signaal van de kiezer’. Allicht omdat ik het begrip ‘politiek signaal’ geboren heb weten worden. Begin jaren ’90 was dat, toen ik als late tiener politiek bewust werd door een opeenvolging aan maatschappelijke omwentelingen: De Val van de Muur, De eerste Golfoorlog en vooral de opeenvolging van Zwarte Zondagen door de opkomst van het Vlaams Blok.

Die Zwarte Zondagen legden de befaamde ‘kloof tussen de burger en de politiek’ bloot. Een kloof die gedicht moest raken door beter naar ‘de signalen van de burger’ te luisteren (en zelf signalen terug te sturen). De verwoording ‘signaal’ (en dus niet ‘teken’ of ‘oproep’ of wat dan ook) is volgens mij een rechtstreeks gevolg van het succesvolle Paul Van Ostaijen-jaar dat plaats had in Antwerpen, tijdens hetwelke zijn meest politieke dichtbundel, Het Sienjaal, weer volop onder de aandacht kwam. Ik weet dat niet zeker, maar de kans is groot dat het klopt.

man en paard durven noemen

Ook fascinerend en geheel in de lijn met het voorgaande, is de meest recent ontstane stoplap: We moeten dat durven benoemen. Je komt hem vaker tegen bij rechts dan bij links, maar gebruiken doen ze hem allemaal. Het Vlaams Blok / Vlaams Belang ‘noemt de zaken al bij naam’ van in zijn beginjaren. De rechterzijde met Open VLD en N-VA is gevolgd, waardoor de rest ook mee in het bad moest. Het lijkt me geen pretje om vandaag een etnische of culturele minderheid te zijn (pakweg een Turk of een Noord-Afrikaan), want meer dan ooit wordt je subtiel met de vinger gewezen. Wat betekent ‘de zaken durven benoemen’ anders dan ‘we moeten durven zeggen dat de Marrokanen de schuld zijn van alles’. Of de Berbers natuurlijk, dixit De Wever.

laat mij duidelijk zijn

“De keuze die wij maken als partij is zeer duidelijk. En dat is die keuze waar wij duidelijkheid hebben.” (Matthias Diependaele, N-VA)

Nog een constatatie? De meest gebezigde stoplap is overduidelijk ‘duidelijk zijn’. Politici die zeggen dat ze het ‘duidelijk gaan zeggen’ (om vervolgens aan de oppervlakte te blijven of zelfs iets compleet ‘onduidelijks’ te zeggen). Ik kan alleen maar gissen, maar volgens mij is het veelvuldig voorkomen ervan een gevolg van de beperkte spreektijd die politici krijgen op radio en tv, waardoor ze het weinige wat ze gezegd kunnen krijgen duidelijk willen onderstrepen.

“Als de kiezer duidelijke taal wil, dan is het voor mij heel duidelijk wat ik nu zeg.” (Bart Tommelein, Open VLD)

Al is de rol van de media (van mediatraining ook) voor het bestaan en welig tieren van stoplappen en andere politieke platitudes, over het algemeen erg groot. Let maar eens op hoe vaak journalisten het gesprek met een politicus afsluiten met de woorden: ‘Dat is duidelijk, dank u’. Of hoe vaak de stoplap al in de vraagstelling zit: ‘Hoe gaat u dit aanpakken, mevrouw de minister?’

statistiek

Het zou de moeite lonen om een statisticus op mijn collectie stoplappen los te laten. Dan zou ik makkelijker kunnen zeggen wie de onvervalste kampioenen zijn in deze discipline. Al durf ik te vermoeden dat er veel vrouwen in de top tien zullen, al weet ik niet meteen waarom. Yasmine Kerbache, Gwendolyn Rutten, Annick de Ridder, Meyrem Almaci,… Aan de andere kant… wie slechts eenmaal in mijn stemmenmontages opduikt? Maggie De Block, die meestal opvallend terzake is in haar mediaoptredens.

Politici die bekend staan als ‘goed ter taal’, genre Bart De Wever, gebruiken ook, maar minder vaak stoplappen. Dat Bart De Wever niettemin wel vaak in mijn montages voorkomt, lijkt eerder te wijten aan het feit dat hij vaak in de media is en dat ik dus veel materiaal van hem ter beschikking had.

taaldaad

Vanwaar die fascinatie voor politieke taal? Om te beginnen ben ik natuurlijk zelf erg ‘van de taal’, van gesproken taal vooral, wat ondanks al het getweet, een basisgegeven is en blijft in de politiek. In 2012 titelde Patrick Janssens zijn verkiezingsprogramma Geen woorden, maar daden om zo een woordenstrijd met Bart De Wever te ontwijken: ‘Ik wil op mijn beleid worden afgerekend,’ zei Janssens en dus deed hij er verder vooral het zwijgen toe. Maar woorden kunnen natuurlijk evengoed daden zijn (spreken is een fysieke daad, een beweging van de mond) en nergens wordt dat duidelijker als in de politiek. Janssens verloor dan ook de stad aan De Wever.

Mijn collega Stijn Devillé, ook iemand die erg van de taal is, wees mij erop hoe grondig de taal van Obama verschilt van die van Trump, maar hoe de taal van Trump toch effectiever is. Taalkundig stelt het misschien weinig voor, maar net daar puren zijn woorden hun kracht uit. Ze zijn even bot zijn als de woorden van zijn kiezers en net daardoor zo toegankelijk en zo wervend.

de verspreking

Het is het vermogen om af te sluiten dat de zinsbeheersing definieert en de actoren van de Zin als een duur, verworven, veroverd, hoogste vakmanschap kenmerkt. De leraar is iemand die zijn zinnen afmaakt, een geïnterviewd minister getroost zich zichtbaar veel moeite om een einde aan zijn zinnen te breien. Wat als hij zou blijven steken? Heel zijn politiek zou daardoor worden getroffen! (Roland Barthes in ‘Het Plezier van de Tekst’)

Wat vaak voorkomt in mijn montages van politieke stemmen, zijn gestotter en andere versprekingen. Omdat die een komisch effect resorteren? Natuurlijk! Maar waarom is dat? Waarom is het grappig als een politicus zich verspreekt? Het antwoord leest u in de quote hierboven, een fragment uit het onvolprezen boekje Het Plezier van de Tekst door de Franse semioloog Roland Barthes.

Wij verwachten van politici dat ze in mooie volzinnen en krachtige oneliners praten, dat ze lijstjes met programmapunten kunnen afratelen enzovoort. Twijfel is niet toegestaan, politici moeten ‘weten’ en moeten ‘handelen’. In gestotter en verspreking toont de politicus zich van zijn kwetsbare kant en dat verstoort zijn politiek.

Eén van de mooiste versprekingen die ik wist te capteren was er eentje van Filip Dewinter tijdens een uitzending van Wakker op Zondag (ATV). Aan tafel ging het over het fenomeen ‘de zaken durven benoemen’, een gespreksonderwerp waarin de zegswijze ‘man en paard noemen’ nooit veraf is. Dewinter wilde net uithalen, maar vergiste zich van spreekwoord en had bijna – hij ging net op tijd op de rem staan – gezegd dat men, in plaats van ‘man en paard’, ‘paard en kar’ moet durven noemen. Het bleef bij de ‘ka…’ van ‘kar’, maar het kwaad was al geschied, want zijn stemverheffing, een gekend wapen van Dewinter, stokte en haalde zijn oneliner onderuit nog voor hij die deftig had kunnen plaatsen.

het plezier van de audiomontage

Wat mij weer heel erg van het hart moet, is hoeveel plezier ik heb beleefd aan mijn werk. (Want jawel, this is what I do for a living! Joehoe!) Niet alleen omdat ik het geregeld al dansend heb kunnen doen, maar ook omdat ik weer een mooie, nieuwe stap heb gezet om een beter audiomaker te worden. Mede dankzij Joris Caluwaerts die mij ‘een nieuwe dimensie in Protools’ binnenloodste. Voor muzikanten is ‘editten’ (muzikanten spreken nooit over monteren, maar over ‘editten’) in gridmodus (op de BPM van de muziek) allicht het eerste dat ze leren, maar voor mij was het volstrekt nieuw.

De muziek die Joris maakte voor De Kiezer Beslist heeft een volstrekt electronische basis: beats en synths, hier en daar aangevuld met ‘echte’ instrumenten (ondermeer geslaagde drumpartijen van Bert Hornikx). Dat levert muziek op met een vast aantal ‘beats per minute’ (BPM) en dus muziek die meetbaar en opdeelbaar is. En ik kan zeggen dat, als je zoveel honderden samples te plaatsen hebt als ik, dat het dan aardig helpt als je die kwijt kan op vaste plekken in een grid.

van den één, van den twee, van den drie

Monteren wordt dan een spel in 4/4, de maatsoort, waar je je blokjes tekst kwijt kan op plekken die onder muzikanten genoegzaam bekend staan als ‘den één’, ‘den twee’, ‘den drie’ of ‘de vier’ (en alle achtsten, zestienden, tweeëndertigsten daartussenin). Zo kan je nieuwe ritmes creëren binnen het bestaande ritme van de muziek of je kan de muziek net extra flow geven door ze met je blokjes stem te benadrukken. Het is de arbeid die echt goeie rappers (en zangers) live verrichten met alleen maar hun eigen stem, maar dan in montagevorm met de stemmen van politici.

‘Dat debat willen wij aangaan. En dan zeggen wij: dat debat willen wij aangaan.’ (Meyrem Almaci, Groen)

Het helpt als er van nature al een beetje muziek zit in de manier waarop politici spreken. Verreweg het meeste ‘swag’ heeft Meyrem Almaci. Heel veel attack in de stem en altijd mooi op ritme. Vreemd genoeg zit er ook muziek in Kris Peeters, mits je zijn vaak gehakte zinnen op de juiste tel dropt.

‘Het debat aangaan over delicate zaken.’ (Kris Peeters, CD&V)

de audiofone pendant van fotogeniek

Een goed timbre helpt ook natuurlijk. Er bestaat een audiofone pendant van ‘fotogeniek’. Ook daar werd ik verrast, door Geert Bourgeois ondermeer, of Kathleen Van Brempt, die over een mooi mengsel van een interessant timbre en gevoel voor melodie beschikt, wat haar stem heel herkenbaar maakt.

Een stem kan ook tegenzitten (en daardoor net wel of net niet aanslaan). Vlaams Belang scoort daar goed met het duo Anke Van dermeersch en Barbara Pas. Hun in se erg scherpe uitspraken hebben immer een belerende bijklank die grotendeels te wijten is aan hoe hun stemmen van nature reeds klinken.

de podcast

De eerste versie van De Kiezer Beslist was de podcast. Die hebben Joris en ik zo traditioneel mogelijk proberen op te vatten (gek dat er binnen een medium dat zo jong is als podcasting al iets als ‘tradities’ bestaan).

Ons audiowerkstuk is in se heel ongebruikelijk van vorm (muzikale stoplappenmontages + een monoloog). Dat hebben we proberen te counteren met herkenbare podcast-elementen: zes afleveringen van min of meer gelijke lengte die telkens voorzien zijn van een herkenningstune (een zogenaamde ‘jingle’), een aankondiging en een afkondiging waarin de volgende aflevering wordt aangekondigd.

Behalve over de kwaliteit van Joris zijn jingle was ik erg blij met onze keuze om acteur Matthias Van de Brul die in het zesde en laatste deel de monoloog brengt, ook in te zetten voor de aan- en de afkondigingen. Hij kondigt als het ware zichzelf aan en doet je uitkijken naar het moment waarop hij finaal het woord neemt.

Een erg prettig mens om mee samen te werken trouwens, Matthias. Jong, maar erg getalenteerd en gemotiveerd. We hadden dan ook weinig tijd nodig om deftige opnames te maken, maar ook om samen een goeie liveversie uit de grond te stampen

liveversie

In die liveversie, een compacte voorstelling die eveneens De Kiezer Beslist heet, vervangen we de gesproken aan- en afkondigingen uit de podcast door de fysieke aanwezigheid van Matthias. Hij bedient de stoplappenmontages en verzorgt als stilzwijgende presentator de band met de toeschouwers om finaal zelf het woord te nemen en de boel in een beslissende plooi te leggen met een dans op de laatste montage.

Even cruciaal voor de liveversie zijn de ‘ledpilaren’ die Bert Hornikx voor ons maakte, de man die als geen ander het Pippi Langkous-motto ‘ik heb dit nog nooit gedaan, dus ik denk wel dat ik het kan’ eer aan weet te doen.

Ik wilde graag het politieke stereobeeld uit de stemmenmontages visualiseren. Daarbij dacht ik aan een videoscherm met verkiezingsshowachtige gekleurde balkjes. Zeven gekleurde balkjes, van links naar rechts geordend volgens hun plaats in het politieke spectrum, die de zeven voornaamste politieke partijen zouden representeren en die zouden oplichten als er iemand van die partij aan het woord is in de montages. Dat zou een soort equalizer- of VU-meter-achtige uitstraling hebben, wat mij wel cool leek.

bert deed beter

Bert deed beter. Hij maakte niet alleen software die we konden linken aan de audio, maar hij liet het videoscherm-idee meteen varen en koos ervoor zelf aan de slag te gaan met led-strips. Verticale lampen die we op microfoonstatieven zouden kunnen monteren. De midi-sturing zorgt ervoor dat ze op het juiste moment oplichten en in de juiste (politieke) kleur.

Met die leds zijn we vervolgens gaan spelen. Eerst volgen ze simpelweg de stemmen, na een tijdje de stemmen, de muziek en de bruitages (vuurwerkgeluid in ‘Lijstjes en opsommingen) en tijdens de laatste audiomontage worden de leds een lichtshow op zich die helemaal uit de hand begint te lopen als Matthias zijn dans inzet. Daar brengt Bert opnieuw de bruitages in beeld: bewegend blauw licht bij de politiesirenes, korte flitsen op de toeterende auto’s aan het einde,..

versies

De Kiezer Beslist bestaat niet alleen als podcast en als compacte theatershow. Inmiddels is er ook een ‘albumversie’. Een versie met alleen de stoplappenmontages, zonder aan- en afkondigingen en zonder monoloog. Een versie voor muziek- en audioliefhebbers die je terugvindt op Spotify, Apple Music en andere streamingdiensten.

Als je alleen de stoplappen serveert, zonder de monoloog, dan vertelt De Kiezer Beslist iets anders. Een minder complex, gelaagd, genuanceerd verhaal, dat wel, maar ook eentje dat een veel groter pubiek weet aan te spreken. Het is ook leuk dat je op Spotify en dergelijke de montages als ‘nummers’ (als popsongs) kan benaderen, deels omdat we het van bij het begin zo hebben opgevat.

De fijne recensie van Robin Broos over de podcast zit daar voor iets tussen. Daarin wordt De Kiezer Beslist ‘de eerste dansbare politieke podcast’ ooit genoemd. En dat klopt! Of het de eerste is laat me koud. Maar dat van dat dansbare, is helemaal waar. En het is iets waar ik oprecht fier op ben.

maatschappelijke speelplekken

Dankzij de mooie recensie in De Morgen en de ruime media-aandacht die de podcast kreeg (drie pagina’s door Filip Tielens in De Standaard, radio-aandacht van Ruth Joos in De Wereld Vandaag en Annelies Moons in Culture Club, een item op Radio 2, een tv-interview op ATV,…) konden we de liveversie redelijk vaak spelen terwijl die nooit ‘in de verkoop’ van Het nieuwstedelijk heeft gezeten.

We speelden vaak op wat we ‘maatschappelijke speelplekken’ zijn gaan noemen. Voor belangenorganisaties, de non-profitsector, voor ondernemersverenigingen, in de rand van politieke debatten, voor scholen tijdens politieke dagen,…

Eén van de bijzonderste was het Kopstukkendebat dat de Hasseltse Fietsersbond organiseerde in De Nieuwe Zaal in de directe aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen. Daar speelden we voor een volle zaal, voorafgaand aan het debat, met op de eerste rij de verzamelde Hasseltse politici. Daardoor kon ik na onze show de politici oproepen om een stoplappenvrij debat te voeren, wat ze ook effectief allemaal geprobeerd hebben (de ene met iets meer succes als de andere). Daarvoor hadden we de impact van de montages al kunnen horen tijdens de A1000 in Antwerpen en tijdens het Leuvense Cultuurdebat, waar losse werkstukken (demo’s nog) in waren verwerkt.

luis in de pels

Zeer onlangs ging de show in Brasschaat opnieuw een debat vooraf. De Kiezer Beslist speelde er als opener van een politieke dag voor 400 scholieren en in aanwezigheid van de politici die daarna debat zouden voeren. N-VA-politica Valerie Van Peel moest quasi aansluitend op de show zichzelf en de N-VA voorstellen, waarbij ze zich het volgende liet ontvallen:

“Ik vond de podcast erg confronterend. Ik wilde eigenlijk openen met te zeggen dat de N-VA een partij is die de zaken graag wil benoemen en aanpakken, maar dat durf ik precies ineens niet meer.” (Valerie Van Peel, N-VA)

Erg leuk is dat, luis in de pels te kunnen zijn.

dansversie

Over de meest recente versie sprak ik nog niet. Die kwam er toen ik met Katharina Smets brainstormde over de invulling van het gegeven ‘podcastparty’ op het audiofestival Oorzaken in Amsterdam dat Katharina mee cureert. We dachten na hoe we De Kiezer Beslist konden combineren met dansen en feesten. Zo kwamen we uit bij een versie zonder Matthias, zonder monoloog. Voor de gelegenheid zou hij als stilzwijgende presentator vervangen worden door een danseres die tijdens het eindstuk niet het woord neemt, maar een dans inzet.

Enter Junadry Leocaria. Een Amsterdamse urbandanseres, gespecialiseerd in ‘waacking’, een dansstijl die uit LA kwam over-waaien. Juna is niet alleen een topper in dat genre, haar Surinaamse afkomst en donkere huid, maken dat de De Kiezer Beslist op weer een heel andere manier aan inhoud wint.

Na handelingen als ‘stilzwijgende presentator’ (dezelfde als Matthias, maar dan net iets sierlijker uitgevoerd) neemt Juna het centrum van de scène voor het eerst in tijdens ‘Benoemen en aanpakken’. En wat de politici daar zeggen lijkt ineens heel erg over haar te gaan. Waar je bij Matthias’ personage het gevoel krijgt ‘met deze jongen komt het wel goed’, voel je bij Juna’s versie eerder iets als ‘dit meisje zal nog hard moeten knokken voor ze au sérieux genomen zal worden in onze maatschappij

kunstennacht

Een fijne ontmoeting was het, met Juna. Paar uurtjes cues inoefenen op vrijdag, kort repeteren en meteen spelen op zaterdag. Heel spannend en intens. En veel goeie reacties van het aanwezige audiovolkje dat we daarna, tijdens de DJ-set van Audiocrusaders (daarover later heel veel meer), meteen aan het dansen kregen dankzij Juna’s inmenging.

Niet iets dat je maar één keer wil doen, zo’n versie. Daarom nodigden we Juna uit om haar versie van De Kiezer Beslist opnieuw te spelen tijdens de Hasseltse Kunstennacht en tijdens twee politieke dagen voor Antwerpse scholieren in De Studio. Drie dagen waar ik alvast erg naar uitkijk.

dkb rmx

Ook tijdens de nakende Kunstennacht maken we de winnaar bekend van DKB RMX, een remixwedstrijd (een heel fijn idee van onze communicatieman Tim Toubac) in samenwerking met UCLL (die het prijzengeld voorzien) en VI.be (de muzikantensite langs dewelke we remixtalenten proberen te bereiken). Remixers krijgen alle audiosporen van De Kiezer Beslist tot hun beschikking en mogen er hun eigen versie van bijeen mixen. De winnende remix komt als extra track op de Spotifypagina van De Kiezer Beslist te staan.

verkiezingsdag

Na de Hasseltse Kunstennacht en een andere doortocht waar ik erg naar uitkijk, die op het audiofestival Radio Track in Kortrijk, passeren we nog twee keer in De Studio en dan breekt stilaan verkiezingsdag nummer twee aan. 26 mei 2019, de dag waarop we ten laatste male De Kiezer Beslist brengen in De Nieuwe Zaal, maar ook de dag waarna onherroepelijk het doek zal vallen over de productie. Iets maken met een dergelijke actualiteitswaarde heeft ook zijn nadelen.

Het is nu al zo dat bepaalde stoplappen die ten tijde van de gemeenteraadsverkiezingen probleemloos de montages hebben gehaald, nu al niet meer kloppen. Zo is Assita Kanko inmiddels van partij veranderd en zijn Philippe De Backer en Nadia Van Anroye (zij is de laatste stem die je in de montages hoort met de zin: ‘Wij vinden dit onaanvaardbaar net zoals ik’) weg uit de politiek. Dit zal na deze verkiezingen alleen maar erger worden.

Ik ben er niet rouwig om. Het is een mooie, uitermate avontuurlijke rit geweest en ik heb een project in het vooruitzicht waar ik zo nodig nog meer naar uitkijk en waar ik deze blog trouwens volop voor ga inzetten. Graag tot de volgende post dus!

Groet, Adriaan

De podcast De Kiezer Beslist vind je op de Soundcloud van Het nieuwstedelijk of via je podcast-app.

De albumversie van De Kiezer Beslist vind je op Spotify en zowat alle andere streamingdiensten.

Wij zoeken contact

16 oktober 2017 adriaan Een reactie plaatsen

Vorige zomer heb ik mezelf dus uitgeroepen tot multimedia-artiest-volgens-de-definitie-van-Laurie-Anderson (lees hier). Vandaag echter moet ik vaststellen dat ik inmiddels ook een multimedia-artiest-volgens-de-meer-gangbare-definitie ben geworden. Eentje van het gelukkige type overigens. Want nooit eerder heb ik mij zo waanzinnig kunnen uitleven als in mijn huidige project First Contact.

First Contact – Trailer 1 from Het nieuwstedelijk on Vimeo.

First Contact is een digitale strip die sterk audio-gebaseerd is en die je consumeren kan door de gelijknamige app te downloaden op je iPad. Maar we brengen dit project ook live op toneelvloeren en desgewenst in clubs en op festivals. Daarbij worden muziek, bruitages en stemmenwerk live uitgevoerd en worden de stripbeelden geprojecteerd op groot scherm.

Het heeft een goed jaar gekost om dit project te realiseren. Vaak werkten we tussen allerlei bedrijven door, soms gaven we gedurende korte periodes flink gas op één van de vele onderdelen: opname, montage, mixage,…

Van zodra er een tekst lag, het verhaal van een vader die zijn dochter zoekt (straks meer daarover), werkten muzikant / componist Joris Caluwaerts en ik een audioverhaal met stemmen en muziek uit. Daarvoor deden we een beroep op Stijn Meuris en Sara Vertongen. Zij spelen respectievelijk de vader en de dochter en vanuit de hoedanigheid van de dochter speelt Sara ook alle bijrollen.

In een tweede fase maakte illustrator Wide Vercnocke tekeningen op basis van de kladversie van dat audioverhaal. In de slotfase voorzag alleskunner Bert Hornikx ons van de software om die tekeningen op het audiowerkstuk te monteren. Om alle losse elementen te combineren tot één geïntegreerd geheel.

Tussendoor verrijkten drie mensen ons werkstuk met auditieve extra’s. Bert Hornikx speelde extra drums in, Elko Blijweert voorzag een aantal passages van gitaren en Lucas Derycke ging in weer andere passages aan de slag met bruitages.

Bert en ik brachten al dit moois finaal onder in:

1) een digitale strip die een verhaal vertelt met stripbeelden, stemmen en muziek die je vanaf 13 oktober 2017 als ‘app’ kan downloaden in de App Store voor gebruik op iPad.
2) een stripvoorstelling, waarin stemmen en muziek live worden uitgevoerd door Caluwaerts, Meuris en Vertongen, terwijl de stripbeelden van Wide geprojecteerd worden op groot scherm, aangestuurd door software en hardware die Bert ontwikkelde om beelden live te kunnen aansturen via handmatige of midi-gestuurde cues.

Dat wil zeggen dat Sara Vertongen een deel van de beelden aanstuurt door op het juiste moment op de spatiebalk van haar toetsenbord te klikken, maar dat in sommige passages de muziek de cueing overneemt om beelden preciezer op een beat of een pianonoot te doen vallen. Dat is omdat de app eerst werd gemaakt en er tijdens de montage weinig of geen rekening is gehouden met de livesituatie. Die montage is meer dan ooit muziekgebaseerd. Beelden verschijnen en verdwijnen (via cuts en fades) op het ritme van de beats, maar evengoed monteerde ik hele passages op losse pianonoten die net buiten de courante ritmiek vallen.

Klinkt technisch en erg ingewikkeld? Juist! Is het ook. Maar de kijk- en luisterervaring die het oplevert (in je living via de app en in de theaterzaal via de show) voelt gelukkig volstrekt natuurlijk aan. Dit in tegenstelling tot het aantal woorden dat je nodig hebt om die ervaring en dit project helder en juist te omschrijven.

Stripbeeld uit First Contact / Wide Vercnocke

vormvernieuwing

Omdat je belachelijk veel woorden nodig hebt om de vorm te omschrijven, lijkt First Contact sterk op een poging tot vormvernieuwing. Maar dat is het eigenlijk niet. Artistieke vernieuwing is een slechts een bijeffect. De vorm waarin we het verhaal gieten is vooral een logische uitvloeier van mijn eerdere theaterbezigheden bij Het nieuwstedelijk en mijn eerdere stripprojecten, die ook telkens een muzikale of theatrale twist bevatten die meer was (of hoopte te zijn) dan een leuk extra’tje voor liefhebbers, maar mee de kern uitmaakte van het project.

Een historisch overzicht dringt zich op!

In 2006 verscheen Over naar jou bij Bries, een politieke strip vanuit het oogpunt van een personage dat niet in politiek is geïnteresseerd. Een samenwerking tussen mijzelf (scenario), Paquet (stripbeelden) en Youri Van Uffelen (soundtrack).

Die soundtrack was een idee van Youri die eerder geëxperimenteerd had met strip en muziek bij een project van tekenaar Maarten Reyniers. Zelf had ik met Youri een theaterversie van mijn tekst Over naar jou (2004) gemaakt, een samenspel van acteerwerk, audiomontages en muziek.

Het idee om een soundtrack te maken bij de nakende verstripping van die theatertekst lag, gezien de samenstelling van de ploeg, voor de hand en het paste ook prima in het toen nog erg verse muziektheaterspoor dat Braakland/ZheBilding (nu: Het nieuwstedelijk) anno 2006 volop begon te bewandelen. Het gaf er een nieuwe, spannende toets aan: zelfs wanneer je een strip maakt (in plaats van een stuk theater), de muziek niet veronachtzamen…

strip-met-soundtrack

Op de boekvoorstelling van Over naar jou in CC Berchem speelden we de originele voorstelling opnieuw, maar we experimenteerden ook met iets compleet nieuws: samen lezen op muziek. De mensen kochten een strip, vleiden zich neer in het pluche van de theaterzaal, drummer Ephraïm Cielen tikte af, de mensen sloegen hun album op en lazen het terwijl de soundtrack live werd uitgevoerd.

De muziek moest het leestempo van de gemiddelde lezer volgen, bepalen of lichtjes de hoogte injagen. Bij de een lukte dat al beter dan bij de ander, maar een bijzondere leeservaring was het zeker. Minimaal voegde de muziek lagen en sferen toe aan de lezing en het fenomeen ‘samen lezen’ bleek in al zijn eenvoud een erg effectieve theaterervaring op te leveren. Want aan het einde was het dat: een theaterervaring, maar dan eentje waarbij de acteurs voor één keer getekend waren en hun tekst te lezen stond in tekstballonnen.

Door een CD aan het album toe te voegen, konden de mensen de ervaring thuis nog eens overdoen. Mooie recensies en publieksreacties waren ons deel. Dus verscheen in 2009 de opvolger, Weer over naar jou, het verhaal van een-door-de-consumptiemaatschappij-overgestimuleerde jonge vrouw bij wie aan het einde de stoppen doorslaan.

Waar de soundtrack van Over naar jou de lezer nog op het juiste leestempo wilde houden door toevoeging van bruitagegeluiden die refereerden naar beelden uit de strip, koos Youri ditmaal voor een zuiver intuïtieve aanpak. En dat werkte. Als strip-met-soundtrack-op-het-leestempo-van-de-gemiddelde lezer is Weer over naar jou geslaagder dan zijn voorganger. Ook dankzij het verhaal dat van crescendo naar crescendo opbouwt en net iets dankbaarder is om bij te musiceren dan het meer staccato Over naar jou.

strip-met-luisterspel

Wie een stuk theater (of een roman, een gedicht, een song,…) verstript, heeft daar eerst en vooral een reden voor nodig. Verstrippen om te verstrippen is een afrader.

Yoohan Leyssens (Woestijnvis, één van ’s lands beste film- en televisiemonteurs) was wat dat betreft een belangrijke factor. Hij had anno 2004 de theaterversie van Over naar jou gezien, vond dat er een kortfilm inzat en zei dat hij die misschien wel wilde maken. Dat vond ik bijzonder prettig voorwaar! Maar toen ik mijn tekst in dat licht begon te herlezen, bedacht ik dat een verstripping mogelijk nog juister zou zijn. Haast ieder zinnetje uit Over naar jou roept een beeld op en alle zinnetjes samen een verhaal. Zo werkte de tekst in het theater en zo bleek hij ook in stripvorm te werken.

Toen ik in 2013 het plan uitwerkte om opnieuw een theatertekst te gaan verstrippen (Dansen Drinken Betalen, dat net als Over naar Jou en Weer over naar jou een voorgeschiedenis had als theatervoorstelling) moest ik opnieuw die vraag beantwoorden: waarom een strip maken op basis van een theatertekst?

En opnieuw was Yoohan Leyssens een factor. Hij maakte anno 2006 de videosectie bij de originele muziektheaterversie van Dansen Drinken Betalen, werd zo fan van de voorstelling en raadde mij opnieuw een verfilming aan, al moest het deze keer wel een langspeelfilm worden. En hij wist ook precies hoe die er uit moest gaan zien: “Een dikke pelliculefilm die het verhaal van-een-meisje-op-de-dool-in-een-stad-bij-nacht toont aan de hand van heel veel goeie muziek en een voice-overstem die dichtbij in een hele goeie condensatormicrofoon spreekt.”Spek voor mijn bek, moet ik zeggen. Vooral die muziek en die voice-over, twee dingen waar ik nogal zot van ben, zeker in combinatie! Alleen is film natuurlijk een vak apart, eentje dat ik vooralsnog niet beheers. En veel gedoe ook. Teveel voor een simpele theatermaker.

dansen drinken betalen – (almost) the movie

Daardoor kwam ik opnieuw bij het gegeven stripverhaal uit, zij het om een andere reden dan destijds bij Over naar jou – Weer over naar jou. Daar had de aard van de tekst de verstripping in de hand had gewerkt, nu waren het de beelden die de aanleiding vormden. Beelden van een stad bij nacht, begeleid door stemmen en muziek. Zo ontstond het idee om een strip te maken die alleen stripbeelden bevat, met achterin een CD met daarop het verhaal in stemmen en muziek.

Paquet kreeg zo de mogelijkheid om een strip zonder tekstballonnen te maken (wat hij natuurlijk erg fijn vond, al die extra ruimte!) en ikzelf om een audiowerkstuk in mekaar te monteren in samenwerking met componist Joris Caluwaerts en twee medemuzikanten: accordeonist Roel Van Camp en multi-instrumentalist Tim Coenen. Actrice Sara Vertongen zou, net als in de originele theaterversie uit 2006, het stemmenwerk op zich nemen.

Strip en CD werden samengebracht in een klassiek stripalbum. Het was aan de lezer om het bekijken van Paquets beelden en het luisteren naar de CD op mekaar af te stemmen. Tijdens de Rijdende Boekvoorstelling in januari 2014 liep dat behoorlijk goed.

Mensen lazen het album op een touringbus die een rit maakte door nachtelijk Antwerpen (en daarbij allerlei locaties aandeed die in de strip voorkwamen) en combineerden dat met luisteren naar de CD die we afspeelden over het audiosysteem van de bus. Af en toe een blik uit het raam (als we een locatie uit de strip aandeden) maakte de ervaring compleet. De toevoeging van die blik bleek achteraf een goede manier om de lezer te doen temporiseren, om hem of haar even te doen opkijken van het boek. Nadien kregen we nogal wat berichten van lezers die het moeilijk hadden gevonden om hun lees- en luistertempo op mekaar af te stemmen thuis in de living.

langspeelfilm

Niet getreurd echter. Drie maanden later, in april 2014, ging in HETPALEIS de liveversie van het project in première, waarin we stemmenwerk en muziek live zouden uitvoeren en de stripbeelden groot en dynamisch zouden projecteren op het ideale tempo (ons tempo!).

In de maanden ervoor gingen videoman Kristof Van Perre en ik aan de slag met WatchOut, videosoftware die ons in staat stelde om de beelden op de klankband te monteren en vervolgens in een projectie om te zetten. Het werd één van mijn prettigste werkervaringen ooit.

Het leek een beetje op de montage van een langspeelfilm. Kristof en ik hadden volop beelden, stemmen en muziek voorradig en moesten daar een zo efficiënt mogelijke vertelling mee samenstellen. En dat lukte!

Au fond lieten we stripbeelden verschijnen en verdwijnen op het ritme van de muziek en/of de vertelling. Soms lieten we beeld en vertelling gelijk lopen (zuivere illustratie), soms lieten we de beelden net vooruit lopen op de vertelling (commentaar) of andersom (waardoor de toeschouwer eerst een beeld maakt in zijn hoofd om vervolgens onze interpretatie ervan te zien). Hier en daar voegden Kristof en ik nog een simpele, doch welgemikte animatie toe (een flikkerende straatlantaarn, kleurrijke spotjes op het feestje bij Gory,…) en klaar!

Ook de voorstelling liet zich vlot ensceneren. Het was even zoeken naar de verhouding tussen actrice Sara Vertongen en het meisje op de beelden, maar eens we die gevonden hadden en Sara’s positie ten overstaan van het scherm én van het publiek hadden bepaald, werd het een vlotte bevalling. De tot in de puntjes voorbereide muzikanten (eerst een CD maken en die dan live spelen, is iets dat muzikanten niet voor niets graag en vaak doen!) was daarbij een extra troef.

last call

Het mag niet onvermeld blijven dat we van Dansen Drinken Betalen – (almost) The Movie, zoals de stripvoorstelling kwam te heten, ook een kleine, Engelstalige versie maakten: Last Call. Sara Vertongen, dochter van een Engelse moeder, maakte een prima vertaling van de tekst. Joris Caluwaerts bedacht een setup waarmee hij de muziek in zijn eentje zou kunnen uitvoeren. Het videoscherm werd twee maten kleiner en behoefde zo niet langer twee projectoren. Doel was een kleine, reisklare versie in huis hebben die we internationaal zouden kunnen aanbieden.

Onze doortocht op het Tweetakt Festival in Utrecht (2015) was wat dat betreft al veelbelovend (met interesse uit Liechtenstein, Zwitserland en Canada), wat ons de moed gaf om de voorstelling in de zomer van 2016 te gaan showcasen op het grootste theaterfestival (en dus de grootste theateretalage) ter wereld, de Edinburgh Fringe.

Van onze avonturen op de Fringe heb ik een uitgebreid verslag gemaakt met als insteek ‘opgedane kennis doorgeven aan andere Vlaamse theatermakers die er hun geluk willen gaan beproeven’. De reden dat dit verslagje nog niet op mijn blog verschenen is, is omdat ik het graag wilde linken aan nieuws over de eerste échte buitenlandse trip van onze show, maar die is er tot op heden niet gekomen.

Interesse is er voldoende, maar we hebben inmiddels geleerd hoe groot het verschil is tussen buitenlandse interesse en een effectieve boeking. Werkelijk alles moet kloppen (agenda’s, budgetten,…) En vooralsnog sloeg alles wat tegen, al kreeg ik net weer een mail aangaande onze beschikbaarheid voor het Adelaide Theaterfestival in 2019. Hout vasthouden?

(Beste lezer! Ik neem mij bij deze voor mijn Fringe-verslagje alsnog te posten. Gelieve mij hieraan te herinneren!)

Terug naar de actualiteit nu. Nu!

De zeer werkzame liveversie van Dansen Drinken Betalen / Last Call, bracht mij tot een uitermate logische volgende stap. Om wat we live goed blijken te kunnen, ook in een uitgave te krijgen en zo bij ons publiek in de huiskamer, kwam ik uit bij de ontwikkeling van een digitale strip. Een ‘app’, waarin we stemmenwerk, beelden en muziek als één geïntegreerd geheel zouden kunnen verwerken, liefst met een lichte graad van interactiviteit. Een werk dat we ook vlot zouden kunnen omturnen naar anderstalige versies.

digital storytelling

Ik ging eerst op zoek naar de juiste software en leerde Google-gewijs de wereld van de digitale strip en het fenomeen ‘digital storytelling’ kennen. Hieronder een paar lessen die ik leerde:

1) In België is er voor zover ik weet alleen Yieha!, een downloadplatform van Ballon Media en Standaard Uitgeverij waar je digitale Jommekes en Kiekeboes (en ook enige graphic novels) kan downloaden in wat nog het meest lijkt op PDF-formaat. Met een eenvoudig readertje kan je dan je strip op een tablet lezen. Je swipet van de ene full page naar de andere. Een doeltreffende manier om heel veel strips mee op vakantie te nemen is het zeker. Maar voor wat wij van plan waren, kwam het niet in aanmerking, al zou Yieha! natuurlijk een mooie downloadplek vormen.

2) Ik zou bijna vergeten te vermelden dat Stefan Kolgen en C.H.I.P.S. Labo anno 2014 een digitale versie van Dansen Drinken Betalen hebben gemaakt! Wat op zijn minst een leerrijke ervaring was. Stefan maakte gebruik van dezelfde software waarmee iBooks worden gemaakt, digitale boeken op het Apple-platform. Die software biedt een heleboel meer mogelijkheden dan de reader van Yieha!, waaronder het voor ons doel erg belangrijke ‘integreren van muziek’. Maar net daar vertoont het iBook-format een groot nadeel. Je kan muziek alleen maar pagina per pagina toevoegen, waardoor onze geluidsband (één lange stroom van stemmen op muziek) pagina per pagina moest worden afgespeeld. Stefan had dat slim ondervangen door op iedere pagina een fade-out te plaatsen die aangeeft wanneer je geacht wordt naar de volgende pagina te swipen, maar veel gebruikers bleven toch op hun honger zitten, vooral Joris Caluwaerts, die zijn muziek net iets minder verknipt had bedoeld.

3) Het meest mee met zijn tijd is het totaalpakket dat het Amerikaanse Comicbedrijf Madefire aanbiedt. Zij gaan met het gegeven digitale strip om vanuit een visie die ik zelf ook aanhang: ook al werk je digitaal, laat een strip een strip blijven! Wees zuinig met effecten, want voor je het weet maak je een gemankeerde animatiefilm en dat is toch net weer iets anders. Maar! Laat anderzijds ook de digitale tools niet links liggen, anders werk je beter op papier (wat in de meeste gevallen trouwens het allermooist is). Madefire biedt gratis toegang tot een webplatform waar je al die tools ter beschikking krijgt, inclusief de mogelijkheid tot animeren, werken met layering én het toevoegen van klank. Twee nadelen: net als bij iBooks kan je niet op die klank monteren. Er wordt gedacht vanuit de tekeningen, niet vanuit audio, wat maakt dat je klank niet onder verschillende pagina’s kan laten doorlopen. Wel kan je aan prenten een sfeertje of een geluidseffect toevoegen. Het tweede nadeel is het exporteren van je afgewerkt project. Dat kan enkel en alleen… naar hun downloadplatform.

Conclusie: we zouden dus zelf onze software moeten ontwikkelen. Ik raadpleegde een paar experts, die mij nogal meewarig aankeken omdat wat de applicatie voor mij zou moeten kunnen, in hun ogen niet zo gek veel leek te verschillen van wat pakweg Powerpoint kan: het laten verschijnen en verdwijnen van beelden, in- en uitzoomen, in- en uitfaden, tekeningen in layers verwerken en kleine animaties plegen. Alleen de functie om te kunnen monteren op basis van wat de fond is van de artistieke inzet – de klankband!- voorziet geen enkel programma of toch niet op de manier die ik voor ogen had.

de hornikx-factor

Sinds de fusie van Braakland/ZheBilding en de Queeste tot Het nieuwstedelijk echter, bevindt er zich een persoon in onze rangen die niet alleen een bedreven muzikant is (aan het werk te zien in voorstellingen als Vuur, Angst en Hoop), maar daarnaast ook een bedrijfje runt (Firma 103 in Hasselt) dat ondermeer apps ontwikkelt. Bert Hornikx is zijn naam en hij stelde zich kandidaat om een app op maat te ontwikkelen die precies dat zou kunnen wat ik wilde dat hij kon.

Bert slaagde er zelfs in om de bediening dusdanig eenvoudig te houden dat ik er grotendeels zonder zijn hulp mee uit de voeten kon. Dat verklaart een deel van het plezier dat ik de afgelopen weken en maanden heb beleefd. Helemaal loos gaan met de wonderlijke stemmen van Stijn Meuris en Sara Vertongen, de waanzinnig straffe ‘score’ van Joris Caluwaerts en de erg rake en verfrissende stripbeelden van Wide Vercnocke. En dit in het bijzijn van Bert die gestaag de app verder uitbouwde maar ook meteen ter hulp kon schieten als ik in mijn enthousiasme weer eens in de knoei geraak met pakweg de x-as of de y-as.

first contact

De ontstaansgeschiedenis van First Contact begint, zoals dat gaat, met een inhoud, met een verhaal. Het verhaal van een vader, een veertiger die ik graag omschrijf als ‘een man die nooit volwassen geworden is, maar opeens beseft dat hij alles bezit dat bij een volwassen leven hoort’. Behalve een goedbetaalde job (die al zijn aandacht vraagt) ook een huis, een vrouw en een kind.

Dat kind, een dochter, die zich in onze vertelling binnen de kortste keren van een eicel + zaadcel ontwikkelt tot een meisje van zestien, is de tweede protagonist. De vader komt op zekere dag letterlijk en figuurlijk zichzelf tegen. Hij wordt slachtoffer van wat we heden ten dage een ‘burnout’ zouden noemen. Zijn leven neemt een drastische wending, veroorzaakt door zijn scheiding en de daaropvolgende verhuis, en voor de eerste keer ooit, raakt hij geïnteresseerd in het doen en laten van zijn dochter. Misschien ook omdat zij inmiddels zijn eigen innerlijke leeftijd heeft bereikt?

Zij heeft zich echter allang van hem afgekeerd en ‘bewandelt enkel nog haar eigen paden’. In een interview voor TV Limburg beschreef Stijn Meuris dat heel raak als ‘de dochter die maximaal van de afwezigheid van de vader heeft geprofiteerd’. Daarop besluit de man zijn dochter te achtervolgen. Niet lang daarna kent het verhaal zijn dramatisch hoogtepunt (dat vreemd genoeg uit een simpel oogcontact blijkt te bestaan) en zijn even ‘happy’ als wrange einde.

Het stond vast dat we dit keer meteen een compacte show zouden maken (wendbaar, betaalbaar, reisklaar) en het ware prettig en overzichtelijk geweest om dit verhaal dan ook met dezelfde ploeg onder handen te nemen als die van Last Call, de Engelstalige versie van Dansen Drinken Betalen. Die titels vormen trouwens een mooi geheel: Last Call / First Contact en inhoudelijke verwantschap is er ook volop.

de ploeg

Alleen wordt het verhaal van First Contact grotendeels door het mannelijk hoofdpersonage verteld en in veel mindere mate door zijn dochter (die Sara Vertongen zou neerzetten). We moesten dus op zoek naar een acteur. Daarvoor kwam ik terecht bij Stijn Meuris (Noordkaap, Monza, Meuris). Een zanger dus eigenlijk, maar iemand die net zo goed affiniteit heeft met geschreven en gesproken woord. Ik denk dat het de soms sterk aan songtekst verwante vorm van mijn tekst (compacte zinnen, alliteratie, binnenrijm, stevig geritmeerd), de humor (die Stijn in een aantal scènes aan zijn lievelingsfilm The Big Lebowski deed denken) maar vooral ook de rest van de cast (Stijn is fan van Sara na het zien van Stijn Devillés crisistrilogie én fan van Joris die momenteel hoge toppen scheert met zijn band STUFF.) waren die hem redelijk snel overtuigden om mee te doen.

Jammerlijk was het afhaken van Paquet die op een blauwe maandag liet weten dat hij zich voor de volle honderd procent op zijn nieuwe liefde, het tatoeëren, wilde concentreren en een tijdlang geen strips zou maken. Daardoor moest ik in zeven haasten op zoek naar een andere tekenaar.

Ook hierin heb ik verschillende mensen om advies gevraagd en één naam kwam constant terug. Een bijzondere, opvallende naam, die mij niettemin niet meteen bekend in de oren klonk: Wide Vercnocke. Nochtans hadden we al eens een podium gedeeld. Op de poëzienacht in Brugge, waar wij met een aantal acteurs en muzikanten Polaroids & Happy Endings brachten. Net als bij de voorgaande acts (dichters, singer-songwriters), werd daar live bij getekend. En wel door Wide, die dat wel vaker doet, live tekenen, ondermeer bij de Brusselse versie van Sprekende Ezels, die voorgezeten wordt door mijn grote vriend Jan Ducheyne. Het is zeker één van de redenen waarom Wides naam zo vaak viel: hij heeft affiniteit met tekst (verwerkt eigen poëzie in zijn strips), maar ook met theater en muziek.

Ik sprak voor het eerst af met Wide tijdens het Graffix-festival in DeStudio, waar hij niet alleen albums signeerde, maar ook als presentator aan de slag bleek te zijn. Inmiddels had ik natuurlijk zijn albums gelezen, waarvan ik er eentje trouwens gewoon in huis bleek te hebben (zijn debuut Mijn muze ligt in de zetel, een verjaardagscadeautje van Jan), eentje in de stripwinkel kocht (Wildvlees) en eentje terplekke aanschafte bij de stand van uitgever Bries (zijn nieuwste en beste album tot op heden: Narwal).

Het bleek goed te klikken tussen ons en binnen de kortste keren (dat kon ook niet anders gezien de tijdsdruk) hadden we een strijdplan klaar. Ik zou in januari en februari 2017 stemopnames maken met Stijn Meuris en Sara Vertongen, terwijl Joris aan de muziek werkte en zou Wide zo snel mogelijk een kladversie, een eerste edit van de klankband leveren om als basis te gebruiken voor zijn tekenwerk.

werkwijze

Deze werkwijze is fundamenteel verschillend aan de conceptie van Dansen Drinken Betalen, waar tekenwerk, muziekcompositie en stemopnames min of meer tegelijk werden gemaakt vanuit het idee dat iedereen dan op elkaar zou kunnen inspelen. We werkten dan ook aan een strip-met-luisterspel, een stripalbum met een CD, twee uitgaves die door de lezer gecombineerd zouden worden, niet aan één geïntegreerd verhaal waar tekst, beeld en muziek samen in zouden worden ondergebracht.

Dat samenbrengen is bij Dansen Drinken Betalen pas goed geschied toen Kristof Van Perre en ik zijn gaan monteren aan de videosectie voor de liveversie. Bij First Contact zouden we dit bij de bron aanpakken. We wisten vooraf dat het audiowerkstuk de motor zou zijn voor het tekenwerk, dus moesten de compositie, stem- en muziekopnames voorafgaan aan het maken van de tekeningen.

Ook wisten Joris, Wide en ik dat we aan een digitaal project aan het werken waren. Met Paquet had ik een relatief klassieke strip gemaakt: ‘bandes dessinées’, een spel met tekeningen, stroken, vakjes en bladspiegels, gemaakt om te werken op papier. Kristof en ik hebben de scans van die strip vervolgens helemaal verknipt en zijn er mee aan het puzzelen gegaan om er video van te maken.

Ditmaal hadden we op voorhand een methode in gedachten, waarvoor we schatplichtig zijn aan het ideeëngoed van een groot vaderlands tekenaar, Serge Baeken. Die had tijdens experimenten met digitaal stripwerk (wij zijn heus niet de enige die daar mee bezig zijn) gemerkt dat werken met een vierkant veel voordelen biedt.

Zowel een computerscherm als een iPad zijn rechthoekig. Plaats je daar een vierkant in met je tekeningen, dan houd je links en rechts een strook zwart over waar je de navigatie / bediening in kwijt kan. Het grootste voordeel echter, is dat het ‘Very Instagram’ is. Daar zijn ook meer en meer vierkante foto’s en videobeelden in omloop, aangezien je die op je tablet of smartphone alle kanten op kan draaien. Rechtopstaand of liggend, een vierkant blijft altijd een vierkant.

Dat is dus ons uitgangspunt geworden voor het tekenwerk van Wide en het ontwerp van de app door Bert. We waren er een beetje voor op onze hoede, aangezien een vierkant ook een heel dwingende vorm is, maar het bleek toch vooral voordelen te hebben. We delen het dan ook op alle mogelijke manieren in. De basis zijn vier kleine vierkanten die verschijnen binnen het grote vierkant dat altijd in beeld is, maar evengoed werken we fullscreen of delen we het vierkant op in twee rechthoeken (horizontaal of verticaal) of varianten daarop (twee vierkanten, één rechthoek,…) of werken we beeld in beeld (een fullscreen beeld dat staat terwijl in een kleiner vierkant de vertelling verdergaat).

Niet alleen tijdens het tekenen, ook tijdens het monteren van de beelden op de muziek, toonde het vierkant zich een groot bondgenoot. Het is daar, tijdens de montage, dat ik eens te meer de eigenheid van ons genre heb gevoeld.

Onze digitale strip onderscheidt zich dus van andere digitale strips doordat hij audiowerk onder de motorkap heeft zitten. Elke keer als ik vast kwam te zitten tijdens het monteren, was de oplossing dezelfde: focussen op de muziek. Als de beelden het ritme van de muziek volgen (of daar net tegenin gaan), komt het eigenlijk altijd goed. Zeker naar de laatste hoofdstukken toe heb ik, terwille van de muziek, redelijk wat zwart beeld ingevoegd tussen prenten in. Soms om het ritme van de vertelling op muziek te benadrukken met welgemikte ‘zwartjes’, soms net buiten het ritme om.

In de slotpassage bijvoorbeeld, waar Joris een werkelijk magistrale pianocompositie voor heeft gemaakt, heb ik ervoor geopteerd om de beelden te droppen op de hoge pianonoten die Joris hier en daar toevoegt aan de akkoorden en die mee de gevoeligheid van het muziekstuk uitmaken. Dat heeft een tijdlang veel zwart beeld tot gevolg en tekeningen die heel plots verschijnen, even bestaan en weer weg zijn voor je het weet en de vertelling zo van een suggestiviteit voorziet die muzikaal werkzaam is en dramaturgisch sluitend.

In die passage worden de beelden écht mee onderdeel van de muziek, net zoals de gesproken tekst dat op zijn beste momenten doet. Een vorm van symbiose dus, maar zonder te forceren. Alle media hebben op zichzelf kwaliteit en kunnen ook apart van elkaar bestaan, maar door ze in de juiste verhoudingen in relatie met mekaar te plaatsen, ontstaat er iets nieuws, een genre of een medium op zich. Eentje met zijn eigen dramaturgie, zijn eigen artistieke wensen en geplogenheden en mogelijk zijn eigen specifiek publiek.

digitaal gesamtkunstwerk

Gek genoeg zou ik, waar het op strips van anderen aankomt, zelf ook strips op papier verkiezen. Maar First Contact is meer dan een strip. Het is een logische stap in een artistiek parcours dat om meer media draait dan strip alleen.

We houden het gebruik van de schier eindeloze mogelijkheden die digitale applicaties bieden dan ook eerder beperkt, maar wel in de lijn van wat we er mee willen vertellen. Centraal staat het Gesamtkunstwerk, de digitale strip waar stripbeelden, stemmen en muziek een goedlopend geheel vormen. Wie zijn koptelefoon opzet en simpelweg op PLAY drukt en verder niks doet, krijgt iets te zien dat nog het meest aan een film met stilstaande beelden doet denken. De dynamiek zit in de muziek, waarop de verschijnende en verdwijnende beelden gemonteerd zijn. Sara omschreef de liveversie laatst als een film waarvan je op grondniveau de making of te zien krijgt. Goede verwoording, me dunkt.

Voor wie het allemaal te snel gaat of wie gewoon meer in de stripbeelden geïnteresseerd is dan in de andere media, biedt de app de mogelijkheid om met je vingers te reageren op het scherm. Als je een prent aanklikt, gaat de video in pauze en komt de prent fullscreen te staan. Wie nog meer detail wil kan inzoomen op de prent door te pinchen. Daarna start de video automatisch opnieuw op het punt waar je hem stilzette.

Niet alleen de stripfanaat komen we tegemoet, ook de liefhebbers van wat ik voor het gemak ‘het hoorspel’ noemen zal. Je kan de klankband afspelen zonder de beelden. Daar is het verhaal op gemaakt (om ook zonder beelden verteld te geraken). Zo kan je het meenemen op weg naar je werk of vakantiebestemming.

Net als veel videogames haalt onze app een deel van zijn ‘juice’ (in ons geval het gros van de stripbeelden) via wifi of 4G van het internet. Je moet dus verbonden zijn met een netwerk om de app au grand complet te genieten. Wat de app wel offline bevat (zonder connectie) is de klankband. Luisteren kan dus overal, precies om de mobiele luisteraar te plezieren.

Vanaf versie 2.0 zal het mogelijk zijn om de muziek te beluisteren, los van de stemmen. Een simpele ingreep waar we muzikant / componist / producer Joris Caluwaerts veel plezier mee doen. En zo ook de vele muziekfans in zijn en ons gevolg.

Wat ook gepland is voor de 2.0-versie van de app, is het publiek een alternatieve versie van ons digitaal stripverhaal bieden. We zouden Wide live willen laten tekenen terwijl hij naar de klankband luistert en de langgerekte, associatieve tekening die zo ontstaat willen capteren op video. Die zouden we als apart aanklikbare layer onder de eigenlijke stripbeelden van de app willen stoppen. Zo kan de gebruiker desgewenst switchen tussen de originele versie en de alternatieve, tussen de meer bedachte en de meer spontane versie van het tekenwerk.

We bieden dus vooral extra mogelijkheden via de weg van de deconstructie. Door dingen uit mekaar te halen, weg te halen zelfs en zo inzicht te bieden in wat ze los van elkaar betekenen. Klinkt erg intellectueel allemaal, erg ‘postmodernistisch’ – maar het past stukken beter bij ons werkstuk dan de ‘foliekes’ die we eerst in gedachten hadden (vingeranimaties, handgestuurde bruitages,…)

Vanaf 13 oktober zal de app te downloaden zijn via de App Store. Voorlopig alleen voor iPad, maar versies voor andere besturingssystemen zijn in voorbereiding. De prijs? 5,49€ oftewel geen cent te duur.

Diezelfde 13de oktober spelen we voor het eerst de liveversie in CCHA. In Hasselt dus, thuisstad van Meuris en Hornikx en één van de thuissteden van Het nieuwstedelijk. Daarna trekken we ondermeer naar Leuven (OPEK of course!), Antwerpen (hetpaleis), Diest en Amsterdam. Hopelijk een mooie opstap naar een langere tournee volgend seizoen.

Ik hoop jullie daar te zien!

Beste groet,

Adriaan

Als uitsmijter, hieronder de tweede trailer van First Contact.

First Contact – Trailer 2 from Het nieuwstedelijk on Vimeo.

Multimedia Artist (as defined by Laurie Anderson)