Over Adriaan Van Aken
Al zijn hele artistieke leven is Adriaan Van Aken (1973) een multimedia-artiest, maar pas zeer onlangs besloot hij zich ook zo te gaan noemen. Niet omdat het hipper en modieuzer klinkt dan ‘theatermaker’, maar net omdat de term ‘multimediakunstenaar’ zo betekenisloos is. Ideaal voor een artiest die zich niet in één enkel hokje wil laten opsluiten.
In zijn allereerste werkje aan de drama-opleiding aan het RITCS toonde hij nochtans waar multimediaal theater zoal voor kan staan. Door simpelweg trouw te blijven aan zijn voorgeschiedenis als puberpoëet, would-be-popmuzikant en organisator van zogenaamde ‘poëziespektakels’ met de idealistische tienerbeweging Honger & Dorst-Produkties.
Van Aken, Van Aken, waar zijt ge toch mee bezig? (1997) was een combinatie van het performen van tekstsamples voor de microfoon, dialogeren met interviews op band, het laten horen van een stuk klankpoëzie op het requiem van Mozart, een liedje op gitaar en een dialoog met zichzelf. Deze elementen duiken tot op heden op in zijn theaterwerk. Luisterwerk is de rode draad. Schriftuur zijn voornaamste wapen. Muziek zijn grote liefde. Poëzie het mogelijke einddoel.
Na zijn opleiding sluit Adriaan zich aan bij Braakland/ZheBilding, een jong gezelschap dat zonet een kleine subsidie had verworven met de expliciete opdracht ‘artistieke grenzen te verkennen’. Dat zinde hem zeer.
Met studiegenoot Stijn Devillé ontwikkelde hij gedurende de eerste tien jaar van het nieuwe milennium een nieuwe, heel eigen vorm van muziektheater. Een theater dat inzet op de combinatie van gesproken tekst en ‘lichte’ muziek (popmuziek, in de ruimste en rijkste zin van het woord). De voorstellingen Immaculata (2005), de oerversie van Dansen Drinken Betalen (2006) en Dwaallicht (2010) zijn daar mooie voorbeelden van.
Daarnaast begint Adriaan strips en luisterspelen te maken, allebei met een theatrale inslag. Over naar jou (2006) en Weer over naar jou (2009) zijn twee strips-met-een-soundtrack (naar een idee van muzikant Youri Van Uffelen), allebei samenwerkingen met tekenaar Philip Paquet. In de liveversie lenen de mensen een strip en lezen ze die terwijl de soundtrack (die het ritme van de lezing schraagt, bepaalt en soms lichtjes de hoogte injaagt) live wordt uitgevoerd.
In 2009 besliste Adriaan om het klassieke repetitieproces op de vloer voor één keer te vervangen door studiowerk. Zo ontstond het luisterspel Gevoelige Mensen, dat op CD verscheen op de dag van de première van de gelijknamige voorstelling.
Dansen Drinken Betalen – (almost) The Movie (2014) combineert strip- en luisterwerk, zowel wat het boek als wat de voorstelling betreft. De strip bevat alleen beelden, het verhaal staat op de bijgeleverde luister-CD, een tekst-muziekcombinatie à la Braakland/ZheBilding. De lezer combineert luisteren naar de CD met bladeren door het stripalbum. In de voorstelling worden de beelden geprojecteerd op groot scherm (een dynamisch verschijnen en verdwijnen van tekeningen) terwijl stemmenwerk en muziek live worden uitgevoerd.
Van deze voorstelling werd in 2015 een kleine, reisklare, Engelstalige versie gemaakt, door actrice Sara Vertongen vertaald tot Last Call die tijdens de zomer van 2016 een hele maand te zien was op de Edinburgh Fringe.
Tegelijk daarmee werd een opvolger in de steigers gezet, die First Contact kwam te heten en waar voor het eerst volledig digitaal werd gewerkt met als resultaat een strip-app voor tablets, heel erg audio-gebaseerd, met ook nu weer een live-uitdraai voor theaters, clubs en festivals. Première en tournee vonden einde 2017 plaats. In 2019 gaat First Contact opnieuw op tournee.
Tussendoor maakte Adriaan nog een audiowandeling en een voorstelling op basis van Een Ontgoocheling van Willem Elsschot, de langverwachte opvolger voor zijn andere Elsschotbewerking, Dwaallicht (2010). En tussendoor treedt hij aan in meer dienende rollen binnen Het nieuwstedelijk, het theaterhuis dat in 2015 ontstond na de fusie van Braakland/ZheBilding met de Queeste en waar Adriaan deel van uitmaakt.
Zo trad hij aan als ‘muziekdramaturg’ bij de producties Vuur (2015) en Zigzagkind (2016, coproductie Laïka). Voor het intergenerationeel theaterproject Zwischen van Suze Milius en de familie Cuppens, zet hij interviews om naar speelbare theatertekst.
Interviewen heeft Adriaan Van Aken altijd gedaan. Hij steelt, verzint en verzamelt vragen sinds het jaar 2000, waarin hij met Sara Vertongen een theaterworkshop uit de grond stampte waarbinnen de deelnemers elkaar, bij wijze van materiaal verzamelen, interviewen. De vragenlijst kan je vinden onder de ‘V’ van ‘Vragen’ in het boekje Polaroids & Happy Endings (De Nieuwe Toneelbibliotheek, 2013) dat voor het overige de vrucht bevat van meer dan tien jaar mensen interviewen: 123 korte, speelbare theatertekstjes, opgediend in alfabetische volgorde.
De laatste vraag die Adriaan verzon, vormt de basis voor het publieksparticipatief project De Jaren van Het nieuwstedelijk: ‘Welk jaar uit je leven kan jij je het beste herinneren?’ Die vraag stellen we aan inwoners van Leuven, Hasselt en Genk. Met de jaartallen en het tekstmateriaal dat hun antwoorden oplevert, spelen we ‘chronologische concerten’.
Binnen Het nieuwstedelijk deelt Adriaan de artistieke leiding met algemeen directeur en schrijver / regisseur Stijn Devillé, dramaturge Els Theunis, theatermaker Christophe Aussems en huisactrice / maakster Sara Vertongen.
Behalve op maken ligt de focus van Adriaan op artistieke vernieuwing (R&D). Zo smokkelde hij in 2015 audio binnen in het hart van het gezelschap. Vanaf heden zet het theaterhuis dan ook, naast theater, tekst, muziek en debat, in op luisterspel, audiodocumentaire (al dan niet gelinkt aan of geïntegreerd in theaterwerk) en ga zo maar door.
Adriaan organiseert sinds vorig jaar de 24u v/h audiowerkstuk, een studiedag voor de luistersector die op termijn moet uitgroeien tot een audiofestival waar de betere geluidskunst en verhalende audio aan bod komen. Een voorproefje komt er in 2019 als Het nieuwstedelijk in samenwerking met de Leuvense vrienden van STUK binnen Artefact een eerste gooi doet naar wat zo’n festival kan inhouden.
Eveneens betrokken (en vragende) partij is Klankverbond, een belangenorganisatie voor audiomakers, waar Adriaan medeoprichter van is. De organisatie heeft twee grote doelen: onafhankelijk audiowerk aan bod laten komen op de nationale radio en fondsen, speel- en maak plekken afdwingen binnen het kunstenlandschap.
Maar Van Aken voert ook inhoudelijk onderzoek. Hij gaf de voorzet voor De Kunst van het Gemis, een OPAK-onderzoek in de kunsten (Het nieuwstedelijk ism Luca Arts en KULeuven) rond de actuele dramaturgie van de melancholie. Adriaan en co. formuleerden alternatieven voor Freuds dominante definitie van melancholie als psychische kwaal die ze ondermeer vonden in Walter Benjamins notie van ‘Trauerspiel’ (waar Freud over ‘Trauerarbeit’ spreekt). Melancholie als spel. Met een eigen dramaturgie.
Sinds januari 2016 reizen Adriaan Van Aken en zijn theatercompaan Johan Petit (Martha!tentatief) het hele land door met hun ‘geanimeerde lezing’ Het Einde is Nabij waarbinnen ze melancholie aan utopie koppelen, een rechtstreekse uitdraai van het onderzoeksproject. De titel van de show leende Adriaan van een oud, vergeten lied van Luc De Vos (Gorki), aan wiens werk en persoon Het Einde is Nabij een onbedoelde ode is geworden.
In 2018 was er de zaaltournee van Een Ontgoocheling, waarvoor de audiowandelingen werden omgesmeed tot een audiowerkstuk dat als inleiding en actualisering van de voorstelling diende. Ook voor de rest was het vooral audiowerk wat de klok sloeg.
Op vraag van radiozender Klara, werkte Adriaan mee aan De Sporen van Claus, een driedelige docu over leven en werk van Hugo Claus. Adriaan maakte samen met muzikant Joris Caluwaerts en acteur Jurgen Delnaet een luisterspel op basis van een hoofdstuk uit Het Verdriet van België: Zuster Sint-Gerolf.
Eveneens met Joris Caluwaerts creëerde Adriaan, in de aanloop naar de verkiezingen van oktober 2018 en mei 2019 de podcast De Kiezer Beslist. Daarvoor verzamelde hij 1500 stoplappen en andere politieke platitudes van Vlaamse en Brusselse politici, die hij op nieuwe muziek van Joris monteerde. Temidden de veelheid aan politieke stemmen neemt finaal een jongeling het woord. Een rol voor Matthias Van de brul.
Ook De Kiezer Beslist kent een tweede versie: een compacte liveshow waar Matthias woordenloos de verschillende audio-items presenteert, alvorens de monoloog te brengen en de show naar zijn dansante hoogtepunt te voeren. De politieke stemmen werden gemonteerd op basis van het politieke stereobeeld: linkse politici links, rechtse politici rechts en de rest in het midden. Tijdens de liveversie wordt dit gevisualiseerd via zeven ledpilaren, gebouwd door Bert Hornikx, die equalizergewijs oplichten wanneer deze of gene politicus aan het woord komt.
Ook de nabije toekomst oogt audiofoon. In 2019 plegen Joris Caluwaerts en Adriaan Van Aken artistiek onderzoek. Met het studioproject Plaat, zoeken ze uit of het mogelijk is om een plaat te maken met losse, niet per se samenhangende, al dan niet muzikale, audio-items. Daarin willen beide heerschappen alles wat ze totnogtoe leerden over theatrale en audiofone omgang met muziek toepassen en een paar niveaus hoger tillen. Mogelijk met ook echt een plaat én een liveuitdraai tot gevolg.