voorgeschiedenis

Ergens aan het begin van deze eeuw was de toestand in Israël / Palestina dermate uit de hand gelopen dat Israëlische tanks de Gazastrook waren binnengereden tot vlak voor het hoofdkwartier van PLO-leider Arafat. Deze provocatieve actie veroorzaakte deining over de hele wereld. Ook in mijn stad was er protest en braken er relletjes uit, namens voornamelijk jongeren met Marokkaanse roots, die zich blijkbaar dusdanig identificeerden met de Palestijnen dat ze er een confrontatie met de Antwerpse politie voor over hadden.

Een probleem dat ik altijd als ‘ver van mijn bed’ had ervaren, werd plots onder mijn eigen ogen uitgevochten. Compleet met een molotov door een ruit van een synagoge in een poging de joodse gemeenschap in Antwerpen te raken. Het bleef bij een gebroken ruit en andere stoffelijke schade. Maar ongezien was het wel. En ik moet er niet aan denken wat er gebeurd zou zijn als er slachtoffers waren gevallen.

Ik herinner mij een Nederlandse journalist van het nieuws-programma Nova die een stand-up deed aan de spoorwegbrug ter hoogte van de Plantin-Moretuslei. Hij vertelde twee dingen die eveneens volstrekt nieuw voor mij waren, hoewel ik mijn stad echt goed meende te kennen. Hij legde uit dat 1) hij zich op de scheidslijn bevond tussen de joodse en de ‘Arabische’ (Noord-Afrikaanse is juister) wijk van de stad. Dat klopt. En het is niet eens een scheids-lijn. Beide wijken (grosso modo de Diamantbuurt en het stuk Borgerhout rondom de Provinciestraat) vloeien er in mekaar over, het is dus eerder een ‘mixed zone’ dan dat het twee gescheiden wijken zijn. En 2) vertelde de journalist dat nergens ter wereld een ‘Arabische’ en een joodse buurt zo dicht bij mekaar in de buurt liggen. Dat was pas echt sterk om horen. Wat voor ons, inwoners, altijd vanzelfsprekend was en nooit eerder problemen had veroorzaakt, bleek vanuit buitenlands oogpunt op zijn minst opmerkelijk te zijn.

politiek, een hobby

Eveneens aan het begin van deze eeuw, hield ik mij als werkzoekend theatermaker, ledig met het verzorgen van de theaterworkshop in het STUK in Leuven. Ik maakte daar veel werk van en probeerde aan het einde een voorstelling af te leveren met alles erop en eraan. Omdat ik het belangrijk vond dat mijn cursisten met eigen tekstmateriaal op scène konden staan, interviewde ik hen op basis van een stapel vragen die ik verzonnen en verzameld had (en die ik tot op heden blijf aanvullen, zie ondermeer mijn post over De Jaren).

Het was daarbij opvallend met welk een gemak mijn workshoppers, KULeuven-studenten tussen de 18 en de 25 jaar, de meest persoonlijke vragen beantwoordden alsof het de normaalste zaak van de wereld was, maar hoe ze vragen naar het politieke of maatschappelijke gebeuren (en hun positie daartegenover) vaak pasten of ontwijkend beantwoordden. Meestal met als reden: ‘Ik ben niet geïnteresseerd in politiek’. Alsof politieke een hobby is die je wel of niet kan uitoefenen…

Die desinteresse ben ik gaan thematiseren in de tekst van de voorstelling, wat ondermeer volgend fragment opleverde, een antwoord van een van de studenten op de vraag ‘Stel dat extreemrechts aan de macht zou komen in Vlaanderen, wat zou er dan veranderen, denk je?

kuisvrouw

Ik weet niet. Of er iets zou veranderen.
Als ze aan de macht zouden komen.
Ik ben daar niet zo mee bezig eigenlijk.

Er zou wel veel veranderen, denk ik.
Ze zullen zich moeten aanpassen dan.
Waarschijnlijk.
Aan onze normen en waarden.
Onze gedragingen.
De wet van de sterkste zou meer gelden.
Ik weet niet goed waarom.

Maar waar ik woon. En ook hier in Leuven.
Ondervind ik niet echt veel problemen met.
Ik denk dus dat ik er niet zoveel invloed.
Van zou ondervinden. Als ze.

Ik heb wel soms zo het gevoel.
Dat als ze aan de macht zouden komen.
Dat dan ook de bejaarden en de gehandicapten.
Aan de kant zullen worden geschoven.
Maar dat zal wel niet zo zijn.

En ja. Ik heb ook wel vrienden met.
Ja. Met een andere.
Maar ja. Die zijn eigenlijk redelijk goed geïntegreerd.
Dus ik denk niet dat die daar zoveel last van zouden hebben.

Ik denk dus eigenlijk niet.
Dat dat zoveel verandering zou brengen voor mij. 
Of het moest zijn. Ja.
Onze kuisvrouw. Die zou waarschijnlijk.
Niet meer komen dan.

autobiografie

Ik denk dat daar de kiem ligt van de monoloog die ik toen schreef en die ik in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2018 (en met de nakende verkiezingen van mei 2019 in het achterhoofd) een nieuw leven heb gegeven in De Kiezer Beslist: de combinatie van 1) het aanschouwen hoe een wereldproblematiek, de Palestijnse kwestie, geïmporteerd werd in mijn eigen stad, met 2) de grote desinteresse, het schouderophalen van wie in mijn ogen toch de toekomst van denkend Vlaanderen hoorden te zijn: Leuvense  universiteitsstudenten.  

Het had een theatertekst kunnen opleveren die de mensheid een spiegel zou voorhouden, maar ‘theater met de spiegel’ heb ik altijd als ietwat arrogant aangevoeld. Tenzij de theatermaker zelf mee in die spiegel kijkt natuurlijk. En dat heb ik volop gedaan, waardoor het een tekst is geworden waarin een late twintiger het woord neemt. Hij is pas afgestudeerd, is gaan samenwonen met zijn liefje in de stad en is, behalve naar werk, op zoek naar zijn plek onder de zon. Autobiografie dus. 

Ook waar het zijn interesse in politiek betreft, heeft het personage veel weg van mijn toenmalige ik. Hij ‘zit nieuwsuitzendingen uit’ en noemt zich ‘bereikbaar voor commentaar’, maar echt binnenkomen doet het wereldgebeuren niet. Tenzij taalmatig. Dat er ook echte gebeurtenissen of beleidsdaden mee gemoeid zijn, lijkt aan hem voorbij te gaan.

samplitude

Dat heeft gemaakt dat er in de theatertekst behoorlijk wat standaarduitdrukkingen uit nieuwsuitzendingen kwamen te zitten, genre ‘over naar jou, weer over naar jou’ (zoals de eerste versie van de tekst later kwam te heten) of ‘en na de sport…? en na de reclame…?’, maar leverde in een latere fase ook het idee op om deze tekst vorm te gaan geven in een voorstelling.

De eerste versie van die voorstelling vond plaats tijdens het mini-festival Alles in het Klein, georganiseerd door Braakland/ZheBilding in de Molens van Orshoven. Voor die gelegenheid had ik – gebruikmakend van wat het nog erg jonge internet te bieden had aan nieuwsarchief, maar toch vooral van minder gebruiks-vriendelijke middelen als een VHS-videorecorder en een minidiscspeler – een collectie politieke ‘stoplappen en andere platitudes’ verzameld in vijf categorieën: 

1. de kiezer beslist
2. het signaal van de kiezer
3. we moeten dat aanpakken
4. lijstjes en opsommingen
5. dat is onaanvaardbaar

Onder ‘stoplappen’ versta ik stukjes politieke taal, geijkte uitspraken die altijd terugkomen, bij eender welke politicus, in eender welk politiek interview of debat. Die ‘politieke samples’ heb ik toen verwerkt met een gekraakt audiomontageprogramma waar ik via mijn oud-collega’s van RITCS Radio was aangeraakt. ‘Samplitude’ heette het, een coole samentrekking van de woorden ‘sampling’ en ‘attitude’.

dans mon lit

In die vroege montage heb ik stoplappen gestapeld en gemonteerd op de tonen van een nummer van Arno: ‘Dans mon lit’, wat het voordeel had dat ik tegelijkertijd een politieke en een persoonlijke / huiselijke omgeving kon oproepen: de slaapkamer van de jongeling die de tekst zou zeggen. De enscenering was simpel: een tafeltje, een kamerplant en een kopje koffie riepen een kamer op. In die kamer zag je een computer staan waar de montages zichtbaar op werden afgespeeld. Tussen het afspelen van twee blokken audiomontage, zei de jongeman zijn tekst (een rol voor mezelf). En dat was dat.

Voor Kulturama 2004 (volgens mij was het de eerste jaargang van dit Leuvens stadsfestival) mocht ik dit mini-toneelstukje verder uitwerken. Dat stelde me in staat om meer en betere stoplappen te verzamelen (ik verzamelde er zo’n 250, wat erg veel leek) en er nieuwe muziek bij te laten maken, wat een opdracht werd voor Ernst Maréchal en Youri Van Uffelen. Ook het spelgedeelte werd verder uitgewerkt. Ik voegde ondermeer een dansje toe op de crescendo van de montages, om ‘het geweld dat uitbreekt in de straten van de stad’ kracht bij te zetten.

Daags nadien stond, verrassend genoeg (wij hadden niemand uitgenodigd), mijn eerste recensie ooit in de krant. De allereerste officiële theaterbespreking van Els Van Steenberghe ook, zo leerde ik later. Een quote dringt zich op.

Zijn ontspanningsdans ontaardt in een aandoenlijke verdedigingsdans (gesloten ogen, achteroverhellend hoofd, gebalde knuisten) tegen, vluchtend voor, de opdringerige actualiteit. Knap gespeeld door Van Aken zelf. Door zijn niet-acteur zijn, straalt hij een onbeholpenheid uit en spreekt soms met een lichte onzekerheid. Dit maakt zijn vertolking van een man die de wereld niet (meer) weet te vatten, overtuigend. Innemend door niet-gespeelde onzekerheid. (De Morgen)

stand-up tragedy

2004 was een verkiezingsjaar (het jaar dat het Vlaams Blok, na de veroordeling voor rascisme omgedoopt tot Vlaams Belang, de verkiezingen verpletterend won) waardoor ik het toneelstukje nog een aantal keren gespeeld kreeg. Ik herinner mij ondermeer een doortocht bij Scheld’apen, daags voor de verkiezingsdag, waar ik het voorprogramma van de jonge stand-up comedian Alex Agnew verzorgde. ‘En? Wat ga jij doen?’ vroeg hij. ‘Stand-up Tragedy’, zei ik, wat al bij al niet ver van de waarheid was.

De carrière van dit toneelstukje, dat beter bekend staat onder de naam ‘Over naar jou’ kwam ten einde in 2006 (ook een verkiezingsjaar), waar het na een tweede bestaan als soortement luisterspel (in opdracht van Textuur, Klara) een derde bestaan kreeg als stripverhaal. Een strip-met-een-soundtrack werd het, een samenwerking met tekenaar Paquet en muzikant Youri Van Uffelen. Maar daarover vertelde ik reeds elders op deze blog (zie Wij zoeken contact).

een paar nieuwe vormen

Vandaag ziet dit oude werkstuk opnieuw het licht onder een nieuwe naam, De Kiezer Beslist, en in weer een nieuwe vorm. Een paar nieuwe vormen zelfs. Dat past in de traditie van het gezelschap waar ik toe behoor, waar we reeds vanaf de beginjaren werk ‘op repertoire’ houden, maar het ligt vooral in mijn eigen aard. Niet alleen om werk te hernemen, maar vooral om er remakes of compleet nieuwe versies van te maken. Dat geldt ook voor De Kiezer Beslist.

Veroorzaker van deze nieuwe versie? Opeenvolgende verkiezingen, waar alweer veel van lijkt af te gaan hangen. Maar de hoofdveroorzaker was toch pure goesting om te maken, om audio te monteren vooral en mijn grote nieuwsgierigheid naar de aantallen en de soorten stoplappen die vandaag te vinden zouden zijn op het inmiddels tot volle wasdom gekomen wereldwijde web.

Zoals gezegd verzamelde ik er destijds 250. En dat was veel en hard werk. Nu heb ik er op een paar weken tijd 1500 verzameld. Dit dankzij nieuwssites met een archief en een zoekfunctie. Vooral vrtnieuws.be was vruchtbare grond, maar ik heb ook veel te danken aan de sites van VTM Nieuws en de verschillende regionale omroepen, TV Limburg en ATV op kop. Deze keer heb ik gezocht én gevonden in tien categorieën:

1. De kiezer beslist
2. Een nieuw verhaal
3. Duidelijk zijn
4. Het signaal van de kiezer
5. Dat debat willen wij aangaan
6. Lijstjes en opsommingen
7. Ten eerste ten tweede
8. Dat moet je durven benoemen
9. We moeten dat aanpakken
10. Dat is onaanvaardbaar

Zo ontstonden tien mapjes met soundbytes en een tekstdocument waarin ik de administratie van de samples probeerde bij te houden. Niet simpel, want heel vaak bevinden er zich meerdere categorieën stoplappen in één soundbyte. Soms zelfs binnen één en dezelfde zin. Voorbeeldje?

“Laat ons over inhoud spreken, laat ons debatteren, keihard debatteren, en dan kijken wat de kiezer beslist.” (Rudy Coddens, sp.a)

de duur van een popsong

Met mijn eerste naakte proefmontages zocht ik Joris Caluwaerts op en samen zijn we hier korte audiowerkstukken – de duur van een popsong – van gaan maken. Hij de muziek, ik de stemmenmontages. Dat is alvast een groot verschil met de oude versie. Daar zijn twee lange muziekstukken voor gemaakt, eentje voor en eentje na de tekst.

Nu hebben we bewust gekozen voor losse items, die ook op zichzelf kunnen staan zodat het audiowerkstuk ook in losse delen zijn weg naar de luisteraar zou kunnen vinden. Als ‘nummer’ op de radio, als audio-item ter structurering van een politiek debat, maar natuurlijk is deze werkwijze ook de enige juiste als je een ‘podcast’ maakt. Eén van de hoofdeigenschappen van een podcast is namelijk dat die in afleveringen verschijnt, gebruikmakend van het gegeven RSS-feed. 

Elk audio-item behandelt één tot drie stoplappen, bijvoorbeeld ‘De Kiezer Beslist / Een Nieuw Verhaal’ of ‘Benoemen en Aanpakken’ en heeft een eigen spanningsboogje of dramaturgische insteek. Los van elkaar bevinden de werkstukken zich in de sfeer van de scherts, de parodie. Allemaal samen vergaat het lachen je een beetje en verworden ze tot een werk dat onontkoombaar aanzet tot reflectie en debat over ‘de staat van de politieke taal’. Een thema dat immer aan de orde is of zou moeten zijn.

verharding van de politieke taal

Wat vaak in de media behandeld werd de afgelopen weken en maanden – toen de verkiezingscampagnes echt onder stoom aan het geraken waren – is de ‘verharding van de politieke taal’, een fenomeen dat ik ook capteerde tijdens het verzamelen, redigeren en monteren van politieke samples.

En al lijkt de rechterzijde er een patent op te hebben, ook de andere politieke families laten zich niet langer onbetuigd. Gezien ik heel erg met de stemmen van de politici ben bezig geweest, viel het mij bijvoorbeeld op hoe het discours van een partij als Groen dan wel aan de zachte kant is, maar hoe hun politici (Calvo, Almaci,…) het op een eerder harde manier aan de man brengen. ‘Hard’ hier letterlijk in de zin van ‘luid’ en uitermate ‘geprononceerd’, waar rechtse politici vaak in staat zijn om veel heftiger inhouden net op kalme toon te brengen, alsof het allemaal ‘best redelijk is’, wat ze zeggen.  

Een voor de hand liggende, maar toch erg fijne vondst was om het stereobeeld, dat in audiowerk een belangrijk vertelmiddel is, zo weet ik inmiddels (zie ook: De Sporen van Claus), aan te passen aan het politieke spectrum. Ik ben de politieke stemmen dan ook van links naar rechts gaan plaatsen volgens hun politieke kleur, van PVDA (uiterst links) over Groen, sp.a, CD&V in het centrum, Open VLD en N-VA tot het Vlaams Belang (uiterst rechts).

het spel van links en rechts

Technisch gezien is dat erg vruchtbaar gebleken omdat ik veel stemmen kwijt wilde op relatief korte muziekstukken (de lengte van een popsong). Door te spelen met links en rechts ontstaat er extra ruimte doordat je stemmen deels of zelfs in hun geheel over mekaar kan gaan leggen. Het is één van de dingen die audiomontage voor heeft op schrijven. Tekst is volstrekt linear, audio biedt de kans om, net als muziek, in lagen te werken, zelfs met tekst.  

Dat de N-VA de grootste partij is en over redelijk wat mediagenieke kopstukken beschikt, werd duidelijk bij het verzamelen van de politieke samples. N-VA-samples zijn er met hopen. Daardoor ben ik de N-VA-stemmen na verloop van tijd over twee sporen gaan verspreiden, daarbij gebruik makend van het feit dat N-VA over een redelijk duidelijke linker- en rechtervleugel beschikt. Kopstukken als De Wever, Jambon, De Ridder en Francken tappen uit andere vaatjes en spreken dus ook andere taal dan pakweg Bourgeois, Peumans, Weyts en Van Peel.

Nog opvallend? Hoe de verschillende categorieën stoplappen telkens door andere partijen of individuen worden gedomineerd. Zo willen de linkse partijen, die duidelijk niet aan de macht zijn, door de band meer ‘over de inhoud spreken’ of ‘het debat aangaan’, waar de machtspartijen de ongekroonde koningen zijn van staande uitdrukkingen als ‘we gaan dat aanpakken’. 

het signaal van de kiezer

“Wat hadden we meer kunnen doen? Welke signalen hadden we kunnen oppikken?” (Jo De Ro, Open VLD)

Mijn ‘favoriete’ politieke stoplap is en blijft ‘het signaal van de kiezer’. Allicht omdat ik het begrip ‘politiek signaal’ geboren heb weten worden. Begin jaren ’90 was dat, toen ik als late tiener politiek bewust werd door een opeenvolging aan maatschappelijke omwentelingen:  De Val van de Muur, De eerste Golfoorlog en vooral de opeenvolging van Zwarte Zondagen door de opkomst van het Vlaams Blok.

Die Zwarte Zondagen legden de befaamde ‘kloof tussen de burger en de politiek’ bloot. Een kloof die gedicht moest raken door beter naar ‘de signalen van de burger’ te luisteren (en zelf signalen terug te sturen).  De verwoording ‘signaal’ (en dus niet ‘teken’ of ‘oproep’ of wat dan ook) is volgens mij een rechtstreeks gevolg van het succesvolle Paul Van Ostaijen-jaar dat plaats had in Antwerpen, tijdens hetwelke zijn meest politieke dichtbundel, Het Sienjaal, weer volop onder de aandacht kwam. Ik weet dat niet zeker, maar de kans is groot dat het klopt.

man en paard durven noemen

Ook fascinerend en geheel in de lijn met het voorgaande, is de meest recent ontstane stoplap: We moeten dat durven benoemen. Je komt hem vaker tegen bij rechts dan bij links, maar gebruiken doen ze hem allemaal. Het Vlaams Blok / Vlaams Belang ‘noemt de zaken al bij naam’ van in zijn beginjaren. De rechterzijde met Open VLD en N-VA is gevolgd, waardoor de rest ook mee in het bad moest. Het lijkt me geen pretje om vandaag een etnische of culturele minderheid te zijn (pakweg een Turk of een Noord-Afrikaan), want meer dan ooit wordt je subtiel met de vinger gewezen. Wat betekent ‘de zaken durven benoemen’ anders dan ‘we moeten durven zeggen dat de Marrokanen de schuld zijn van alles’. Of de Berbers natuurlijk, dixit De Wever.

laat mij duidelijk zijn

“De keuze die wij maken als partij is zeer duidelijk. En dat is die keuze waar wij duidelijkheid hebben.” (Matthias Diependaele, N-VA)

Nog een constatatie? De meest gebezigde stoplap is overduidelijk ‘duidelijk zijn’. Politici die zeggen dat ze het ‘duidelijk gaan zeggen’ (om vervolgens aan de oppervlakte te blijven of zelfs iets compleet ‘onduidelijks’ te zeggen). Ik kan alleen maar gissen, maar volgens mij is het veelvuldig voorkomen ervan een gevolg van de beperkte spreektijd die politici krijgen op radio en tv, waardoor ze het weinige wat ze gezegd kunnen krijgen duidelijk willen onderstrepen.

“Als de kiezer duidelijke taal wil, dan is het voor mij heel duidelijk wat ik nu zeg.” (Bart Tommelein, Open VLD)

Al is de rol van de media (van mediatraining ook) voor het bestaan en welig tieren van stoplappen en andere politieke platitudes, over het algemeen erg groot. Let maar eens op hoe vaak journalisten het gesprek met een politicus afsluiten met de woorden: ‘Dat is duidelijk, dank u’. Of hoe vaak de stoplap al in de vraagstelling zit: ‘Hoe gaat u dit aanpakken, mevrouw de minister?’ 

statistiek

Het zou de moeite lonen om een statisticus op mijn collectie stoplappen los te laten. Dan zou ik makkelijker kunnen zeggen wie de onvervalste kampioenen zijn in deze discipline. Al durf ik te vermoeden dat er veel vrouwen in de top tien zullen, al weet ik niet meteen waarom. Yasmine Kerbache, Gwendolyn Rutten, Annick de Ridder, Meyrem Almaci,… Aan de andere kant… wie slechts eenmaal in mijn stemmenmontages opduikt? Maggie De Block, die meestal opvallend terzake is in haar mediaoptredens.   

Politici die bekend staan als ‘goed ter taal’, genre Bart De Wever, gebruiken ook, maar minder vaak stoplappen. Dat Bart De Wever niettemin wel vaak in mijn montages voorkomt, lijkt eerder te wijten aan het feit dat hij vaak in de media is en dat ik dus veel materiaal van hem ter beschikking had.

taaldaad

Vanwaar die fascinatie voor politieke taal? Om te beginnen ben ik natuurlijk zelf erg ‘van de taal’, van gesproken taal vooral, wat ondanks al het getweet, een basisgegeven is en blijft in de politiek. In 2012 titelde Patrick Janssens zijn verkiezingsprogramma Geen woorden, maar daden om zo een woordenstrijd met Bart De Wever te ontwijken: ‘Ik wil op mijn beleid worden afgerekend,’ zei Janssens en dus deed hij er verder vooral het zwijgen toe. Maar woorden kunnen natuurlijk evengoed daden zijn (spreken is een fysieke daad, een beweging van de mond) en nergens wordt dat duidelijker als in de politiek. Janssens verloor dan ook de stad aan De Wever.  

Mijn collega Stijn Devillé, ook iemand die erg van de taal is, wees mij erop hoe grondig de taal van Obama verschilt van die van Trump, maar hoe de taal van Trump toch effectiever is. Taalkundig stelt het misschien weinig voor, maar net daar puren zijn woorden hun kracht uit. Ze zijn even bot zijn als de woorden van zijn kiezers en net daardoor zo toegankelijk en zo wervend.

de verspreking

Het is het vermogen om af te sluiten dat de zinsbeheersing definieert en de actoren van de Zin als een duur, verworven, veroverd, hoogste vakmanschap kenmerkt. De leraar is iemand die zijn zinnen afmaakt, een geïnterviewd minister getroost zich zichtbaar veel moeite om een einde aan zijn zinnen te breien. Wat als hij zou blijven steken? Heel zijn politiek zou daardoor worden getroffen! (Roland Barthes in ‘Het Plezier van de Tekst’)

Wat vaak voorkomt in mijn montages van politieke stemmen, zijn gestotter en andere  versprekingen. Omdat die een komisch effect resorteren? Natuurlijk! Maar waarom is dat? Waarom is het grappig als een politicus zich verspreekt? Het antwoord leest u in de quote hierboven, een fragment uit het onvolprezen boekje Het Plezier van de Tekst door de Franse semioloog Roland Barthes.

Wij verwachten van politici dat ze in mooie volzinnen en krachtige oneliners praten, dat ze lijstjes met programmapunten kunnen afratelen enzovoort. Twijfel is niet toegestaan, politici moeten ‘weten’ en moeten ‘handelen’. In gestotter en verspreking toont de politicus zich van zijn kwetsbare kant en dat verstoort zijn politiek.  

Eén van de mooiste versprekingen die ik wist te capteren was er eentje van Filip Dewinter tijdens een uitzending van Wakker op Zondag (ATV). Aan tafel ging het over het fenomeen ‘de zaken durven benoemen’, een gespreksonderwerp waarin de zegswijze ‘man en paard noemen’ nooit veraf is. Dewinter wilde net uithalen, maar vergiste zich van spreekwoord en had bijna – hij ging net op tijd op de rem staan – gezegd dat men, in plaats van ‘man en paard’, ‘paard en kar’ moet durven noemen. Het bleef bij de ‘ka…’ van ‘kar’, maar het kwaad was al geschied, want zijn stemverheffing, een gekend wapen van Dewinter, stokte en haalde zijn oneliner onderuit nog voor hij die deftig had kunnen plaatsen.

het plezier van de audiomontage

Wat mij weer heel erg van het hart moet, is hoeveel plezier ik heb beleefd aan mijn werk. (Want jawel, this is what I do for a living! Joehoe!) Niet alleen omdat ik het geregeld al dansend heb kunnen doen, maar ook omdat ik weer een mooie, nieuwe stap heb gezet om een beter audiomaker te worden. Mede dankzij Joris Caluwaerts die mij ‘een nieuwe dimensie in Protools’ binnenloodste. Voor muzikanten is ‘editten’ (muzikanten spreken nooit over monteren, maar over ‘editten’) in gridmodus (op de BPM van de muziek) allicht het eerste dat ze leren, maar voor mij was het volstrekt nieuw.

De muziek die Joris maakte voor De Kiezer Beslist heeft een volstrekt electronische basis: beats en synths, hier en daar aangevuld met ‘echte’ instrumenten (ondermeer geslaagde drumpartijen van Bert Hornikx). Dat levert muziek op met een vast aantal ‘beats per minute’ (BPM) en dus muziek die meetbaar en opdeelbaar is. En ik kan zeggen dat, als je zoveel honderden samples te plaatsen hebt als ik, dat het dan aardig helpt als je die kwijt kan op vaste plekken in een grid.

van den één, van den twee, van den drie

Monteren wordt dan een spel in 4/4, de maatsoort, waar je je blokjes tekst kwijt kan op plekken die onder muzikanten genoegzaam bekend staan als ‘den één’, ‘den twee’, ‘den drie’ of ‘de vier’ (en alle achtsten, zestienden, tweeëndertigsten daartussenin). Zo kan je nieuwe ritmes creëren binnen het bestaande ritme van de muziek of je kan de muziek net extra flow geven door ze met je blokjes stem te benadrukken. Het is de arbeid die echt goeie rappers (en zangers) live verrichten met alleen maar hun eigen stem, maar dan in montagevorm met de stemmen van politici.

‘Dat debat willen wij aangaan. En dan zeggen wij: dat debat willen wij aangaan.’ (Meyrem Almaci, Groen)

Het helpt als er van nature al een beetje muziek zit in de manier waarop politici spreken. Verreweg het meeste ‘swag’ heeft Meyrem Almaci. Heel veel attack in de stem en altijd mooi op ritme. Vreemd genoeg zit er ook muziek in Kris Peeters, mits je zijn vaak gehakte zinnen op de juiste tel dropt.

‘Het debat aangaan over delicate zaken.’ (Kris Peeters, CD&V)

de audiofone pendant van fotogeniek

Een goed timbre helpt ook natuurlijk. Er bestaat een audiofone pendant van ‘fotogeniek’. Ook daar werd ik verrast, door Geert Bourgeois ondermeer, of Kathleen Van Brempt, die over een mooi mengsel van een interessant timbre en gevoel voor melodie beschikt, wat haar stem heel herkenbaar maakt.

Een stem kan ook tegenzitten (en daardoor net wel of net niet aanslaan). Vlaams Belang scoort daar goed met het duo Anke Van dermeersch en Barbara Pas. Hun in se erg scherpe uitspraken hebben immer een belerende bijklank die grotendeels te wijten is aan hoe hun stemmen van nature reeds klinken.

de podcast

De eerste versie van De Kiezer Beslist was de podcast. Die hebben Joris en ik zo traditioneel mogelijk proberen op te vatten (gek dat er binnen een medium dat zo jong is als podcasting al iets als ‘tradities’ bestaan).

Ons audiowerkstuk is in se heel ongebruikelijk van vorm (muzikale stoplappenmontages + een monoloog). Dat hebben we proberen te counteren met herkenbare podcast-elementen: zes afleveringen van min of meer gelijke lengte die telkens voorzien zijn van een herkenningstune (een zogenaamde ‘jingle’), een aankondiging en een afkondiging waarin de volgende aflevering wordt aangekondigd.

Behalve over de kwaliteit van Joris zijn jingle was ik erg blij met onze keuze om acteur Matthias Van de Brul die in het zesde en laatste deel de monoloog brengt, ook in te zetten voor de aan- en de afkondigingen. Hij kondigt als het ware zichzelf aan en doet je uitkijken naar het moment waarop hij finaal het woord neemt. 

Een erg prettig mens om mee samen te werken trouwens, Matthias. Jong, maar erg getalenteerd en gemotiveerd. We hadden dan ook weinig tijd nodig om deftige opnames te maken, maar ook om samen een goeie liveversie uit de grond te stampen

liveversie

In die liveversie, een compacte voorstelling die eveneens De Kiezer Beslist heet, vervangen we de gesproken aan- en afkondigingen uit de podcast door de fysieke aanwezigheid van Matthias. Hij bedient de stoplappenmontages en verzorgt als stilzwijgende presentator de band met de toeschouwers om finaal zelf het woord te nemen en de boel in een beslissende plooi te leggen met een dans op de laatste montage.

Even cruciaal voor de liveversie zijn de ‘ledpilaren’ die Bert Hornikx voor ons maakte, de man die als geen ander het Pippi Langkous-motto ‘ik heb dit nog nooit gedaan, dus ik denk wel dat ik het kan’ eer aan weet te doen.

Ik wilde graag het politieke stereobeeld uit de stemmenmontages visualiseren. Daarbij dacht ik aan een videoscherm met verkiezingsshowachtige gekleurde balkjes. Zeven gekleurde balkjes, van links naar rechts geordend volgens hun plaats in het politieke spectrum, die de zeven voornaamste politieke partijen zouden representeren en die zouden oplichten als er iemand van die partij aan het woord is in de montages. Dat zou een soort equalizer- of VU-meter-achtige uitstraling hebben, wat mij wel cool leek.

bert deed beter

Bert deed beter. Hij maakte niet alleen software die we konden linken aan de audio, maar hij liet het videoscherm-idee meteen varen en koos ervoor zelf aan de slag te gaan met led-strips. Verticale lampen die we op microfoonstatieven zouden kunnen monteren. De midi-sturing zorgt ervoor dat ze op het juiste moment oplichten en in de juiste (politieke) kleur. 

Met die leds zijn we vervolgens gaan spelen. Eerst volgen ze simpelweg de stemmen, na een tijdje de stemmen, de muziek en de bruitages (vuurwerkgeluid in ‘Lijstjes en opsommingen) en tijdens de laatste audiomontage worden de leds een lichtshow op zich die helemaal uit de hand begint te lopen als Matthias zijn dans inzet. Daar brengt Bert opnieuw de bruitages in beeld: bewegend blauw licht bij de politiesirenes, korte flitsen op de toeterende auto’s aan het einde,..

versies

De Kiezer Beslist bestaat niet alleen als podcast en als compacte theatershow. Inmiddels is er ook een ‘albumversie’. Een versie met alleen de stoplappenmontages, zonder aan- en afkondigingen en zonder monoloog. Een versie voor muziek- en audioliefhebbers die je terugvindt op Spotify, Apple Music en andere streamingdiensten.

Als je alleen de stoplappen serveert, zonder de monoloog, dan vertelt De Kiezer Beslist iets anders. Een minder complex, gelaagd, genuanceerd verhaal, dat wel, maar ook eentje dat een veel groter pubiek weet aan te spreken. Het is ook leuk dat je op Spotify en dergelijke de montages als ‘nummers’ (als popsongs) kan benaderen, deels omdat we het van bij het begin zo hebben opgevat.  

De fijne recensie van Robin Broos over de podcast zit daar voor iets tussen. Daarin wordt De Kiezer Beslist ‘de eerste dansbare politieke podcast’ ooit genoemd. En dat klopt! Of het de eerste is laat me koud. Maar dat van dat dansbare, is helemaal waar. En het is iets waar ik oprecht fier op ben. 

maatschappelijke speelplekken

Dankzij de mooie recensie in De Morgen en de ruime media-aandacht die de podcast kreeg (drie pagina’s door Filip Tielens in De Standaard, radio-aandacht van Ruth Joos in De Wereld Vandaag en Annelies Moons in Culture Club, een item op Radio 2, een tv-interview op ATV,…) konden we de liveversie redelijk vaak spelen terwijl die nooit ‘in de verkoop’ van Het nieuwstedelijk heeft gezeten.

We speelden vaak op wat we ‘maatschappelijke speelplekken’ zijn gaan noemen. Voor belangenorganisaties, de non-profitsector, voor ondernemersverenigingen, in de rand van politieke debatten, voor scholen tijdens politieke dagen,…

Eén van de bijzonderste was het Kopstukkendebat dat de Hasseltse Fietsersbond organiseerde in De Nieuwe Zaal in de directe aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen. Daar speelden we voor een volle zaal, voorafgaand aan het debat, met op de eerste rij de verzamelde Hasseltse politici. Daardoor kon ik na onze show de politici oproepen om een stoplappenvrij debat te voeren, wat ze ook effectief allemaal geprobeerd hebben (de ene met iets meer succes als de andere). Daarvoor hadden we de impact van de montages al kunnen horen tijdens de A1000 in Antwerpen en tijdens het Leuvense Cultuurdebat, waar losse werkstukken (demo’s nog) in waren verwerkt.

luis in de pels

Zeer onlangs ging de show in Brasschaat opnieuw een debat vooraf. De Kiezer Beslist speelde er als opener van een politieke dag voor 400 scholieren en in aanwezigheid van de politici die daarna debat zouden voeren. N-VA-politica Valerie Van Peel moest quasi aansluitend op de show zichzelf en de N-VA voorstellen, waarbij ze zich het volgende liet ontvallen:

“Ik vond de podcast erg confronterend. Ik wilde eigenlijk openen met te zeggen dat de N-VA een partij is die de zaken graag wil benoemen en aanpakken, maar dat durf ik precies ineens niet meer.” (Valerie Van Peel, N-VA)

Erg leuk is dat, luis in de pels te kunnen zijn.

dansversie

Over de meest recente versie sprak ik nog niet. Die kwam er toen ik met Katharina Smets brainstormde over de invulling van het gegeven ‘podcastparty’ op het audiofestival Oorzaken in Amsterdam dat Katharina mee cureert. We dachten na hoe we De Kiezer Beslist konden combineren met dansen en feesten. Zo kwamen we uit bij een versie zonder Matthias, zonder monoloog. Voor de gelegenheid zou hij als stilzwijgende presentator vervangen worden door een danseres die tijdens het eindstuk niet het woord neemt, maar een dans inzet.

Enter Junadry Leocaria. Een Amsterdamse urbandanseres, gespecialiseerd in ‘waacking’, een dansstijl die uit LA kwam over-waaien. Juna is niet alleen een topper in dat genre, haar Surinaamse afkomst en donkere huid, maken dat de De Kiezer Beslist op weer een heel andere manier aan inhoud wint.

Na handelingen als ‘stilzwijgende presentator’ (dezelfde als Matthias, maar dan net iets sierlijker uitgevoerd) neemt Juna het centrum van de scène voor het eerst in tijdens ‘Benoemen en aanpakken’. En wat de politici daar zeggen lijkt ineens heel erg over haar te gaan. Waar je bij Matthias’ personage het gevoel krijgt ‘met deze jongen komt het wel goed’, voel je bij Juna’s versie eerder iets als ‘dit meisje zal nog hard moeten knokken voor ze au sérieux genomen zal worden in onze maatschappij

kunstennacht

Een fijne ontmoeting was het, met Juna. Paar uurtjes cues inoefenen op vrijdag, kort repeteren en meteen spelen op zaterdag. Heel spannend en intens. En veel goeie reacties van het aanwezige audiovolkje dat we daarna, tijdens de DJ-set van Audiocrusaders (daarover later heel veel meer), meteen aan het dansen kregen dankzij Juna’s inmenging. 

Niet iets dat je maar één keer wil doen, zo’n versie. Daarom nodigden we Juna uit om haar versie van De Kiezer Beslist opnieuw te spelen tijdens de Hasseltse Kunstennacht en tijdens twee politieke dagen voor Antwerpse scholieren in De Studio. Drie dagen waar ik alvast erg naar uitkijk.

dkb rmx

Ook tijdens de nakende Kunstennacht maken we de winnaar bekend van DKB RMX, een remixwedstrijd (een heel fijn idee van onze communicatieman Tim Toubac) in samenwerking met UCLL (die het prijzengeld voorzien) en VI.be (de muzikantensite langs dewelke we remixtalenten proberen te bereiken). Remixers krijgen alle audiosporen van De Kiezer Beslist tot hun beschikking en mogen er hun eigen versie van bijeen mixen. De winnende remix komt als extra track op de Spotifypagina van De Kiezer Beslist te staan.

verkiezingsdag

Na de Hasseltse Kunstennacht en een andere doortocht waar ik erg naar uitkijk, die op het audiofestival Radio Track in Kortrijk, passeren we nog twee keer in De Studio en dan breekt stilaan verkiezingsdag nummer twee aan. 26 mei 2019, de dag waarop we ten laatste male De Kiezer Beslist brengen in De Nieuwe Zaal, maar ook de dag waarna onherroepelijk het doek zal vallen over de productie. Iets maken met een dergelijke actualiteitswaarde heeft ook zijn nadelen.

Het is nu al zo dat bepaalde stoplappen die ten tijde van de gemeenteraadsverkiezingen probleemloos de montages hebben gehaald, nu al niet meer kloppen. Zo is Assita Kanko inmiddels van partij veranderd en zijn Philippe De Backer en Nadia Van Anroye (zij is de laatste stem die je in de montages hoort met de zin: ‘Wij vinden dit onaanvaardbaar net zoals ik’) weg uit de politiek. Dit zal na deze verkiezingen alleen maar erger worden.

Ik ben er niet rouwig om. Het is een mooie, uitermate avontuurlijke rit geweest en ik heb een project in het vooruitzicht waar ik zo nodig nog meer naar uitkijk en waar ik deze blog trouwens volop voor ga inzetten. Graag tot de volgende post dus!

Groet, Adriaan

De podcast De Kiezer Beslist vind je op de Soundcloud van Het nieuwstedelijk of via je podcast-app.

De albumversie van De Kiezer Beslist vind je op Spotify en zowat alle andere streamingdiensten.